De unheimische belofte van kunstmatige intelligentie
Bijna dagelijks lijd ik aan een extreme vorm van bewustzijnsvernauwing waar ik een paar jaar geleden geen last van had. Het gaat hier niet om een hersenziekte of drugsverslaving, maar om een relatief nieuw fenomeen: het zwarte gat dat internet heet.
Zonder het door te hebben, wordt mijn aandacht urenlang opgeslokt door irrelevante Twitter-discussies van mensen die ik nooit heb ontmoet of YouTube-getuigenissen van mensen die bekeerd zijn tot een bizarre sekte. Dat soort onzin. Geen idee hoe ik daar verzeild raak. Een betere vraag zou zijn ‘hoe kom ik weg?’ want hoe langer ik aan het digitale infuus vastzit, hoe minder daadkracht er over blijft om mezelf los te rukken. Die websites weten bovendien steeds beter wat ik interessant vindt.
Ik verbaas me steeds meer hoezeer mijn brein, en dus mijn hele identiteit, langzaam, maar onherkenbaar versmelt met die moderne technologie. We leven in een vreemde tijd en de technologische vooruitgang is duizelingwekkend. En nog vreemder is dat we er allemaal zo aan gewend lijken. In mijn eigen leven heb ik tenminste al een revolutie meegemaakt waar al onze voorouders uit de hele geschiedenis, inclusief de generatie net voor ons, ons niet op hebben kunnen voorbereiden: het internet dus. De voor-en-na-ontwikkeling daarvan is vergelijkbaar met de opkomst van – pak ‘m beet – Jezus Christus of de Industriële revolutie, maar dan dus duizelingwekkend sneller. Het world wide web heeft in één menselijke generatie tijd alles veranderd. Hoe we shoppen, werken, denken, communiceren, beslissingen maken, liefdesrelaties aangaan, vrije tijd doorbrengen, seks beleven, ruzie maken, onszelf presenteren. Zowel het leven van individuen, bedrijven, landen en continenten is er grondig door geraakt. Elk aspect van ons leven is er in meer of mindere mate door het beïnvloedt.
Door het internet zijn we dag en nacht verbonden met alles wat er in de biologische wereld gebeurt. We zijn behalve deel van de biologische werkelijkheid, nu ook deel geworden van een digitaal organisme dat steeds meer zijn eigen leven gaat leiden en tegelijkertijd onze biologische werkelijkheid beïnvloedt. Het is lastig deze versmelting te begrijpen. Doordat internet de uitwisseling van informatie drastisch heeft versneld, versnellen ook de ontwikkelingen in de echte wereld.
Een grappig feit is dat het internet een uitvinding is die alle bekende trendwatchers en futurologen uit de jaren vijftig en zestig gek níet zagen aankomen. Ze zagen vliegende auto’s, schoonmakende robots en bemande raketten, maar geen internet. Nu, een generatie later, kunnen we niet zonder. Zo kun je moederziel alleen in een hutje op de hei zitten, jezelf livestreamen op Facebook, twitteren met je favoriete tv-ster, facetimen met een oude vriend in Australië, een partner schaken via Tinder en meedoen aan een online pokerwedstrijd. Tegelijkertijd! En de grenzen van het mogelijke worden dagelijks opgerekt.
Maar de vooruitgang is ook op andere vlakken nauwelijks te bevatten. Sla het (wetenschappelijke) nieuws van de laatste tijd er maar eens op na. Dit zijn een aantal willekeurige kunstjes die mensen in de afgelopen paar jaar voor elkaar hebben gekregen:
Er bestaan inmiddels auto’s, vliegtuigen, robots en drones die zichzelf besturen. Er zijn algoritmes die muziek componeren, menselijke emoties lezen, ziektes diagnosticeren, artikelen schrijven en spelletjes spelen. Het is mogelijk levende organismen genetisch te veranderen en te klonen. Apen kunnen middels hun gedachten kunstmatige ledematen of elektronische apparaten besturen. Er zijn mensen die geïmplanteerde computerchips in hun vingers hebben waarmee ze de elektronica in huis bedienen. Het is mogelijk specifieke herinneringen in mensen aan- en uit te zetten. We kunnen via een scherm live meekijken naar de visuele ervaring van een kat. Artsen bereiden zich momenteel voor om de eerste hoofdtransplantatie uit te voeren.
Vanuit het perspectief van onze voorouders, die als duizenden jaren als jager-verzamelaar leefden, is dit pure tovenarij. Zij zouden denken dat de moderne mens goddelijke gaven heeft waarmee hij zowel de wereld als zichzelf onherkenbaar kan veranderen.
Geen mens heeft ooit succesvol de toekomst voorspeld (tenzij je dubbelzinnige vaagheden van glazenbol-lezers als Nostradamus serieus neemt), maar een ding is zeker: de Trein der Vooruitgang rijdt sneller rijdt dan ooit doordat een aantal revolutionaire technologieën - die elkaar versterken – langzamerhand tot bloei komen, zoals biotechnologie, nanotechnologie en kunstmatige intelligentie. Vooral kunstmatige intelligentie verandert in korte tijd hoe mensen doen, denken, voelen en beslissingen nemen. En dat zal vroeg en laat een revolutie ontketenen waarbij ons dagelijks er weer heel anders uit zal zien.
Ik voorspel dat de volgende stap wordt dat we binnenkort niet meer luisteren naar onze eigen innerlijke stem of mensen van vlees en bloed, maar naar een app. Een zelflerend algoritme, die vergeleken met de mens meer weg zal hebben van een orakel. Deze omschakeling waarin we meer en meer zullen vertrouwen op kunstmatige intelligentie is nu al gaande, maar staat slechts in de kinderschoenen. Het duurt nog even, maar zelflerende algoritmes (in de vorm van een app) zullen ons innerlijke zelf in de nabije toekomt namelijk veel beter begrijpen en en beïnvloeden dan wij onszelf. Dit klinkt misschien als een potje nonsens van een sciencefiction-freak, tenzij je de volgende twee inzichten bij elkaar neemt: mensen óverschatten zichzelf en ónderschatten de opmars en potentie van kunstmatige intelligentie.
Als psycholoog weet ik inmiddels dat mensen er extreem goed in zijn zichzelf voor de gek te houden. Zo worden we allemaal gekaapt door blinde vlekken, cognitieve dissonantie en tegenstrijdige verlangens. Hierom zeggen we vaak het één, voelen we iets heel anders, en doen we nog weer iets anders. ‘Volgend jaar stop ik met drinken.’ ‘Ik ga nooit meer met die zak naar bed.’ ‘Vanaf nu ga ik elke week sporten.’ Hoe graag we ook willen, helemaal rationeel zijn we niet. De meeste beslissingen verlopen onbewust en intuïtief, zonder dat wij weten waarom. We overschatten daarom de kennis over onszelf en de wereld continu en missen vaak essentiële informatie om goede beslissingen te maken.
Ons gedrag klopt vaak niet met wat wij denken, voelen of wensen, maar een ‘intelligente’ app met voldoende data zou daar razendsnel doorheen prikken. Die data bestaat nu vooral uit jouw zoekgedrag en like-gedrag op internet, maar het hoeft niet lang te duren voordat ook jouw huidige mentale en lichamelijke toestand op elk moment van de dag in kaart kunnen worden gebracht.
Ons gedrag wordt steeds beter meetbaar voor moderne apps en technisch is het nu al mogelijk gezichtsexpressies, bloedwaarden, hersenactiviteit, hartritme af te lezen. Door middel van moderne breinscanners bijvoorbeeld kunnen we tegenwoordig steeds duidelijker zien wat er in ons brein gebeurt als wij angstig zijn, aan Angelina Jolie denken, een ijsje eten of een krantenbericht analyseren. En hoe meer grip we krijgen over de link tussen wat er in brein, lichaam en buitenwereld gebeurt, hoe meer we het zullen kunnen beïnvloeden. Ook de hersenwetenschap komt pas sinds een paar jaar echt tot bloei.
En als al deze data op een gegeven moment samenkomt in een intelligente app, dan kan een zelflerend algoritme jouw gedrag beter leren voorspellen en sturen dan jijzelf. Hier wordt momenteel volop mee geëxperimenteerd. Reken maar dat mensen zo'n 'alwetend' algoritme willen gebruiken. Dat klinkt natuurlijk eng, maar het heeft zeker ook voordelen. En als jij bent zoals de meeste mensen zou je graag van die voordelen gebruik maken.
Zo’n algoritme koppelt al jouw data aan die van alle anderen in een reusachtige database, zodat je geïnformeerd wordt wanneer jij op het punt staat een onhandige beslissing te maken. Een prettige computerstem (eentje waar jij volgens de app het best op reageert) zegt dan iets als:
‘Je kunt dat feestje beter skippen, want alles duidt erop dat je op het punt staat bijna griep te krijgen en volgende week heb je belangrijke dingen te doen. Je bloedwaarden laten zien dat je vooral rustig aan moet doen. ’
‘Mmm, de film die je nu wilt zien is nu niet zo geschikt! Mensen in jouw huidige emotionele toestand konden raakte daar erg door van slag en konden er niet goed van slapen. Iets wat jij nu niet kunt gebruiken.’
'Ik zie dat je je extreem aangetrokken voelt tot Janet en het uit wilt maken met Lisa, maar de slagingskansen met Janet lijken nihil. En afgaande op jouw verleden, dooft jouw interesse na een paar keer seks al snel uit en mis je die diepere connectie die je wel met Lisa hebt. Jij en Lisa hebben veel meer gemeen, en ook in seksueel opzicht is het een prima match. Ik zou Lisa niet opgeven voor Janet: er is zo’n 87% kan dat je daar spijt van krijgt.'
Ik kan best een ‘stem’ gebruiken die mij waarschuwt wanneer ik weer in dat zwarte gat verdwijn. ‘Marcelino, alle data suggereert dat het efficiënter is om nu even offline te gaan. Je cortisolniveau is te hoog en je arme brein is overprikkeld. Doe anders een yogalesje bij Mia om vijf? Of ga wandelen: tot half zes blijft het droog.’
Jouw innerlijk stem zal in de toekomst mogelijk vervangen worden door een algoritme dat jou steeds beter leert ‘kennen’ en jou derhalve steeds beter (en overtuigender) leert adviseren op het gebied van geluk, liefde en gezondheid. En ondanks dat altijd mensen zijn die een groeiende weerstand zullen voelen tegen deze overname van kunstmatige intelligentie (net zoals mensen weerstand hadden tegen een smartphone) zullen er mensen langzaam toch mee versmelten er zich steeds afhankelijker voelen. Al is het maar omdat anderen die wél zo’n app gebruiken een grote voorsprong zullen hebben als het gaat om kennis, gezondheid en geluk.
Als je bent zoals de meeste mensen dan wil je het uiteraard direct weten als je een enge ziekte onder de leden ontwikkeld, op het punt staat voor een foute partner te kiezen of solliciteert op een baan die jou ongelukkig zal maken.
Of je het wilt of niet, er komt een moment dat de mensen ook bij het nemen van levensbeslissingen meer op een app meer zullen vertrouwen dan zichzelf. Want die kan behalve jouw gevoel, ook andere belangrijke factoren in de beslissing meenemen. Dit is vooralsnog sciencefiction, totdat het werkelijkheid wordt.