Een moderne definitie van de liefdesrelatie? Twee mensen met verschillende persoonlijkheden, achtergronden en verlangens die proberen elkaar vrijwillig zo lang als mogelijk te bevredigen op emotioneel, seksueel, intellectueel, vriendschappelijk en huishoudelijk niveau. Het liefst zonder pauzes en seksuele inmenging van derden, vaak in het hetzelfde huis.

Een hachelijk project als je het zo bekijkt. Eentje dat zelfs de meest stabiele, harmonieuze mensen regelmatig met elkaar in conflict zal brengen en tot momenten van waanzin zal drijven. Hoe meer twee mensen van elkaar verwachten, hoe intenser, maar ook ingewikkelder en teleurstellender hun relatie zal zijn.

Eén ding is zeker: hoe specifieker, uitgebreider of tegenstrijdiger de verwachtingen over een relatie zijn, hoe groter de uitdaging een partner te vinden die daaraan kan (en wil) voldoen. Daarom is het handig als partners een beetje op elkaar lijken, hetzelfde over dingen denken en elkaar - daardoor – begrijpen. Maar als je zo’n persoon hebt gevonden dan ben je er nóg niet. Het blijft werken om de liefde erin te houden.

De grote nachtmerrie van romantische zielen is in een relatie belanden die je kunt reduceren tot matte blikken, krulspelden, trainingsbroeken, bankhangen, eten halen, filmpie kijken, schoonouders, af en toe seks op zondag. Het is oké, meer niet. Niemand wil zo worden, en toch – * spookgeluid*– het is overal om ons heen. Onvermijdelijk? Een beetje misschien – en het is prima om op je gemak te zijn – maar het gaat snel bergafwaarts naarmate je elkaar als vanzelfsprekend ziet. Je liefdesleven kakt in als jullie je fantasie verliezen en stoppen moeite voor elkaar te doen.

Om dat te voorkomen heb ik hieronder alvast twintig belangrijke do’s en don'ts op relatiegebied samengevat. Ze zijn afkomstig uit mijn eigen praktijk en de wetenschappelijke literatuur. (Kleine disclaimer: sommige punten overlappen met elkaar.)

1. Blijf je voor elkaar interesseren
Uit Zwitsers onderzoek blijkt: hoe langer partners bij elkaar zijn, hoe minder goed ze elkaar kennen. Oude stelletjes dachten hun partners door en door te kennen, maar maakten meer fouten dan jonge stelletjes toen zij moesten raden wat hun partner ergens van vond. Rara, hoe kan dat? Elkaar kennen is géén kwestie van tijd, maar van aandacht. Een belangrijke reden waarom veel stellen uit elkaar groeien is vooral omdat ze zich minder verdiepen in de belevingswereld van hun partner. Ze verwarren het gevoel van vanzelfsprekendheid met ‘elkaar goed kennen’.

2. Ga samen uit de comfortzone
Een potlood tussen je tanden doen maakt je blijer dan slechts nadenken over geluk. Waarom? Het potlood activeert direct je lachspieren. Dit verraadt een belangrijk psychologisch principe: gedrag beïnvloedt je gevoel meer dan erover nadenken. Naar de liefde vertaald: partners die samen iets enerverends doormaken – zoals omwille van de wetenschap aan elkaar vastgetapet door een grote betonnen buis kruipen of meedoen aan een danscompetitie – blijken achteraf meer verliefd dan stelletjes die relaxt uit eten gaan. Alles wat het lichaam opwindt, helpt blijkbaar ook passie stromen. Samen uit de comfortzone gaan is goed voor de relatie. De roes van het avontuur versmelt zich met de band die je voor elkaar voelt.

3. Ga conflicten en ruzies niet uit de weg
Conflicten zijn nodig om uit te praten wat je stoort aan je partner. Ga je die uit de weg, dan ondermijn je het vertrouwen en de intimiteit. Conflicten aangaan is goed, als je het maar met beleid doet. Hoe? Vraag je eerst af wat de achterliggende boodschap is, zowel die van jezelf als die van je partner. Breng kritiek als een vraag of wens in plaats van een verwijt. Voel je niet te trots om ‘sorry’ te zeggen voor jouw eigen aandeel. Als jullie ruzies vaak vernederend aflopen (schelden of zelfs slaan), is het nuttig om van tevoren al af te spreken dat een van jullie van zich fysiek terugtrekt als de emoties weer eens hoog oplopen. Je kunt het gesprek hervatten wanneer jullie weer bekoeld zijn.

4. Accepteer elkaars persoonlijkheid
Het is leuk als je elkaars interesses deelt, maar niet noodzakelijk. Verwacht niet van je partner dat deze een fanatiek zeiler, extraverte feestganger of swinger wordt als dat niet bij diens persoonlijkheid past. Volgens psycholoog Dan Wile valt bijna zeventig procent van de conflicten in de categorie ‘permanent’. Na vier jaar ruziën echtparen nog steeds over precies dezelfde dingen als in hun begintijd. Het heeft geen zin om te wachten tot je partner verandert, want dat zal nooit gebeuren. In goede relaties worden die permanente problemen dan ook niet opgelost, maar beide partners zoeken en vinden samen een manier om ermee om te gaan. Mensen die hun partners proberen te veranderen maken zichzelf en de ander daarmee gek.

5. Hou communicatie overwegend positief
Niet verbazingwekkend: relaties blijven gezond door liefdevolle communicatie en positieve aandacht. Uit onderzoek blijkt dat stellen een veel grotere kans hebben bij elkaar te blijven wanneer elke negatieve uitwisseling (kritiek, schelden, kwetsen, negeren) in verhouding staat tot vijf positieve interacties (complimentje, aandacht, interesse, attent zijn). Eén op vijf dus. Negativiteit heeft een grotere destructieve kracht dan veel partners zich realiseren. Ga je over de schreef? Doe daarna extra je best.

6. Je mag best een beetje egoïstisch zijn
Een relatie is geven én nemen. En door af en toe zonder schroom te nemen, wordt het makkelijker om zonder voorbehoud te geven. Op die manier blijft de relatie dynamisch en bevredigend. In prettige, gelijkwaardige relaties blijken beide partners vaak een beetje egoïstisch te zijn. Vooral op seksueel gebied is het duidelijk waaom dat nuttig is: zonder het vermogen om je op jezelf te concentreren en de ander te vergeten is het lastig klaarkomen. Relaties waarin beide partners gewoon hun eigen dingen (mogen) blijven doen, houden langer stand. Zo’n relatie vraagt minder offers.

7. Maak tijd voor (en zin in) seks
Hoe je het ook wendt of keert, seks is (meestal) datgene wat een liefdesrelatie van een vriendschap onderscheidt. Hoewel veel partners prima ‘seksloos’ door het leven gaan, geeft regelmatige seks en lichamelijke intimiteit de relatie glans. De hormonen en hersenstoffen die vrijkomen voeden zowel lichaam als relatie. Daarnaast: mannen zijn ná de seks beter in staat om conflicten en geschillen uit de praten. Dus, doen jullie het niet meer, want: stress, druk, kinderen, enzovoorts? Dus, doen jullie het niet meer, want: stress, druk, kinderen, enzovoorts? Plan rustmomenten in – zonder er een verplichting aan te hangen –waarin intimiteit kan ontstaan. Niet overtuigd? Luister naar Tim.

8. Blijf communiceren over je beweegredenen
Kleine misverstanden en wederzijdse onwetendheid zorgen makkelijk voor scheefgroei in de relatie. Vaak ontstaat er emotionele afstand wanneer partners hun dagelijkse doen en laten niet meer delen. Uit luiheid of angst de ander te kwetsen of te confronteren. Ga je te laat komen? Kon je de afwas niet doen? Drankje met collega na het werk? Alles wat je voortijdig laat weten kan ruzie en weerstand voorkomen. Ga er niet van uit dat de ander weet of snapt wat jij van diegene verwacht. Door regelmatig te checken wat er in je partner omgaat (dat doe je overigens door vragen te stellen, niet door te raden!) blijven jullie in tune met elkaar.

9. Hou relatierituelen levend
Mensen houden van rituelen en symbolen. Alles wat jullie in het heden aan een gezamenlijk verleden bindt versterkt het wij-gevoel. De liefde moet af en toe bewust gevierd worden. Hou de voor jullie belangrijke dagen en tradities daarom levend. Ook kleinere, dagelijkse ritueeltjes zijn belangrijk: het gesprekje aan de keukentafel bij het ontbijt, koosnaampjes, seks in de duinen, krimi kijken op zondag. Dit soort rituelen scheppen vaak ook een mooie gelegenheid om elkaar opnieuw even het hof te maken.

10. Probeer aantrekkelijk te blijven voor je partner
Sommige mensen denken nog steeds dat officiële verkering harde rechten met zich meebrengt. Zoals het recht om jezelf fysiek te verwaarlozen en toch seks te krijgen. Iemand moet je toch nemen zoals je bent? Echt? Ook als je jezelf een week niet gewassen hebt? Advies uit de huis-, tuin- en keukenpsychologie: mensen zijn graag trots op hun partners. Mensen die trots zijn op hun partner willen daar vaker seks mee.

11. Niet verwijten en klagen, gewoon vragen
Mensen die lang samen zijn, zien vaak vooral wat er niet goed gaat. Het goede is vanzelfsprekend en wordt niet gezien, het ‘slechte’ springt steeds meer in het oog en geeft elke keer meer jeuk. Hoe logisch het ook voelt om bij elke ‘misstap’ van je partner een kritische of zeurende noot te zingen, probeer de communicatie constructief te houden. Klaagzangen en verwijten zijn besmettelijk. Ze zorgen er namelijk voor dat je partner precies hetzelfde doet, terwijl het uiten van een vraag of wens het de ander makkelijker maakt positief te reageren. ‘Ik zou het echt fijn vinden als jij…’ in plaats van: ‘Ik word schijtziek dat jij wéér…'

12. Neem je eigen jaloezie niet te serieus
Een beetje jaloezie is goed. Het is een magnetische kracht die jou alert houdt en maakt dat jullie bij elkaar blijven. Jaloezie is ook vervelend. Het kan de relatie verzuren als je constant bevestiging nodig hebt of probeert je partner hardnekkig te controleren. Van jaloezie kom je niet gemakkelijk af. Als je partner zich bij jouw weten netjes gedraagt kun je je wel afvragen hoe serieus je je eigen jaloezie moet nemen. Wil je je leven laten vergallen door onzekerheid, angst en jaloezie terwijl je partner al dan niet vreemdgaat? Of wil je van je leven genieten terwijl je partner al dan niet vreemdgaat?

13. Leer elkaars gebruiksaanwijzing kennen
Partners hebben verschillende behoeften, temperamenten en communicatiestijlen. De een wil veel tijd voor zichzelf, de ander doet liefst alles samen. De een is opgeruimd, de ander houdt van een functioneel rommeltje. De een communiceert direct en standvastig, de ander is flexibel en meegaand. De een weet precies en meteen wat-ie wil, de ander moet eerst nadenken. Dit zijn persoonlijkheidskenmerken die niet snel veranderen. Hoe beter jullie die van elkaar kennen (en accepteren), hoe makkelijker het communiceert. Hierom is het nuttig om wederzijdse verwachtingen en behoeften expliciet te maken. Dan weten jullie wanneer je over elkaars grenzen gaat en wat je kunt doen om aan elkaar tegemoet te komen.

14. Gun elkaar privacy en onafhankelijkheid
Sommige mensen claimen heel trots dat ze hun partner door en door kennen. “Wij hebben geen geheimen voor elkaar.” Bedenk: dit is een illusie. Een enge ook nog. Je partner is een levend mens, geen voorgeprogrammeerde robot. Je kunt en hoeft niet alles met elkaar delen. En je hebt ook geen recht op volledige controle over je partners innerlijke leven of e-mailaccount. Natuurlijk heeft je partner, net als jij, vast wel eens seksuele of romantische gedachten over een ander. Natuurlijk heeft je partner soms geen zin in jouw kletsverhalen en doet-ie alsof. Je hoeft (gelukkig) niet alles van elkaar te weten zolang het de relatie niet direct in gevaar brengt. Je kunt pas van een ander houden als je daar voldoende ruimte en vrijheid voor hebt .

15. Creëer gemeenschappelijke herinneringen en deel persoonlijke ervaringen
Niets is zó bandversterkend als het samen doormaken van lief en leed. Van autopech tot begrafenis, van samen klussen tot kinderen maken. Jullie levensverhalen versmelten op die manier met elkaar. Druk werkende stelletjes kunnen soms zo opgaan in hun eigen ding dat ze vergeten tijd aan elkaar te besteden. En hoewel een vakantie samen goed doet, hebben jullie meer aan regelmatige tussendoortjes en gezamenlijke oplaadmomenten. Zaak is wel dat het voor jullie allebei leuk en enerverend is. Dat smaakt naar meer. Heb je even geen tijd voor elkaar? Maak elkaar deelgenoot van wat je beleeft. Door een leuk verhaal aan de ontbijttafel bijvoorbeeld.

16. Respecteer 'onhebbelijkheden' van je partner
Grote kans dat je partner hobby's heeft of mensen kent waarvan jij denkt: jakkes. Als die hobby's of mensen niet direct een risico of nadeel voor jou opleveren (zoals bij roken in huis, gokken, bromfietsen verzamelen) dan heb jij eigenlijk weinig te klagen. Het kan erger. Probeer dan een minimaal respect op te brengen als deze zaken belangrijk zijn voor je partner. Andersom komt dat respect jou ook goed van pas als je bijvoorbeeld weer eens je saxofoon uit de kast haalt.

17. Leer bevredigende compromissen maken
Als je samen bent, dan denk je soms voor twee. Jouw acties en onverschilligheid hebben effect op de ander. Dat jij van rommel houdt, betekent dat niet dat je niet mee hoeft te doen in het huishouden. Familiebezoek, eten, samenzijn, seks: je partner heeft hierin waarschijnlijk andere behoeften en jullie zullen hierin een aanvaardbare balans moeten vinden. Bevredigende compromissen verzinnen hoort bij een prettig samenzijn. Partners die van nature wat onafhankelijk en/of dictatoriaal zijn doen er goed aan zich deze kunst te bekwamen en hun partner ook een stem te geven in hun beslissingen. Het is te leren. En het maakt beide partners vaak gelukkiger.

18. Beperk emotionele schade, voorkom egostrijd
Jezelf zijn en goede manieren achterwege laten is voor sommigen een teken dat ze een goede relatie hebben. Er valt wat voor te zeggen, maar sommige dingen moet je gewoon laten. Altijd en overal zomaar je onvrede over de ander uitstorten, vooral in combinatie met vernederende scheldwoorden en een dreigende ondertoon maken een relatie tot een mijnenveld. Als een van beiden zich in de relatie niet veilig voelt gaat het mis met de liefde. Daarom: bespreek lastige issues op een geschikt moment; onthoud je van scheldtirades, emotionele chantage en bedreigingen; geef je partner de ruimte en rust zich terug te trekken; probeer niet koste wat kost gelijk te halen. In relaties geldt: waar één partner gelijk krijgt, verliezen ze allebei.

19. Accepteer elkaar (voor een bepaalde tijd) in voor- en tegenspoed
De mindere momenten horen bij het leven en maken de mooie momenten bijzonder. Elke partner kan op een bepaald moment ziek, misselijk, onaantrekkelijk en vervelend zijn. As je voor elkaar gekozen hebt dan heb je, tot op zekere hoogte, de plicht om er iets van te blijven maken. Je hoeft geen masochist te zijn, maar het is het proberen waard. Een volgende partner komt ook met schaduwkanten. Probeer tenminste een bepaalde tijd alles te doen om de relatie te laten slagen. Dat voorkomt ook spijt achteraf als jullie het voortijdig hebben uitgemaakt.

20. Beter alleen dan vastroesten in een slechte relatie?
Heb je een partner die zich aan veel van bovenstaande geboden niet houdt? Misschien moet je je afvragen waarom je bij deze persoon blijft. Bang alleen te blijven? Overtuigd dat je nooit meer zo’n knap of bijzonder exemplaar tegenkomt? Hele slechte reden! Je verdient beter. Onderzoek laat zien dat mensen achteraf bijna altijd opgelucht zijn als de stap hebben genomen om een slechte relatie achter zich te laten én dat ze er sneller bovenop zijn dan ze van tevoren vermoeden.

Internetdaten heeft bij sommigen het imago foute lui of anderzijds ongeschikt relatiemateriaal aan te trekken. Op seks beluste gelukzoekers, fakers, schuinsmarcheerders en zelfs psychopaten zouden er hun slag slaan. Echte intenties zouden op internet makkelijker maskeren te maskeren zijn dan tijdens ontmoetingen in het wild.

Is het echt zo slecht gesteld met de gemiddelde datingsite-bezoeker? En hoe vind je er een partner die wél deugt?

De meeste internetdaters zijn oké en zoeken echte liefde
Online daten wordt in sommige kringen nogal eens geassocieerd met mislukking. Als een laatste strohalm voor mensen die het face-to-face niet redden of als makkelijk middel voor mensen die onzuivere bedoelingen hebben. Onzin, weten onderzoekers. Internetdaters hebben gek genoeg juist meer zelfvertrouwen, weinig datingangst en zijn iets socialer. Bovendien zijn de belangrijkste redenen om online te gaan eerder van sociale dan individuele aard. Mensen gaan niet online omdat ze verlegen of wereldvreemd zijn, maar omdat ze bijvoorbeeld naar een nieuwe stad verhuisd zijn, of weinig tijd hebben om nieuwe mensen te ontmoeten.

En hoe zit het met onzuivere intenties? Uit een iets oudere poll (2007) op onze eigen datingsite Relatieklik.nl bleken 19 van de 20 respondenten op zoek te zijn naar een duurzame relatie. Het merendeel stond daar in ieder geval voor open. Een kwart ging zelfs niet voor minder. Slechts 1 op de 20 bezoekers kwam niet voor een duurzame relatie, maar had andere bedoelingen: zij waren waarschijnlijk nieuwsgierig, kwamen voor de spanning van een avontuurtje of wilden checken of ze nog goed in de markt lagen. Uit een andere poll bleek dat veel singles een datingsite steeds vaker zien als een van de vele mogelijkheden - naast bijvoorbeeld hun vereniging, het café of een vakantie – om een partner tegen te komen. Er zijn dus genoeg leuke mensen te vinden.

Een eerste aanwijzing dat iemand op een datingsite deugt is een helder profiel met een persoonlijke welkomsttekst en representatieve foto. Daarnaast proberen ze je als persoon te leren kennen voordat ze beginnen over seks en intimiteit. Een tweede (en betere) deugdzaamheidsfilter is Google. Op het moment dat je iemands naam hebt kun je al veel checken. Je weet tenminste dat iemand niet gelogen heeft over wie hij of zij is. Misschien vind je op iemands Facebook-profiel zelfs hobby's, interesses, ouders en vrienden terug. Dat geeft je over het algemeen een redelijk idee over met wie je te maken hebt. De autoriteiten vinden mensen zonder profiel op internet niet voor niks verdacht. Bijna iedereen is tegenwoordig te vinden.

Hoe kan het dat internetdaten voor sommigen zo'n slechte naam heeft? Een paar oorzaken: de kans dat je (vooral als vrouw) een foute man 'tegenkomt' is groter omdat dit type man veel actiever is. Terwijl oprechte liefdeszoekers vaak maar een selectief aantal mensen benaderen, sturen genotszoekers soms wel honderden berichten (de zogenaamde hagelschot-benadering). Die groep fouterds lijkt al snel groter dan dat die is. Verder onthouden mensen eerder nare en vreemde gebeurtenissen dan normale of saaie gebeurtenissen en geven die (terecht) groter gewicht. Als je na een aantal relatief leuke dates ineens een vervelende ervaring hebt kan dat genoeg zijn om ermee te stoppen en online daten (onterecht) af te doen als dé schuilplek voor gevaarlijke of vervelende idioten.

Hoe scheid je kaf van het koren?
Je kunt op internet makkelijk een profiel faken, maar tussen het bekijken van iemands profiel en iemand bij je over de vloer laten komen zijn er talloze momenten waarin je een wolf in schaapskleren kunt herkennen. Een ontmoeting in de kroeg waarbij je in beschonken toestand beslist over het verdere verloop van de avond, is waarschijnlijk riskanter dan nuchter via internet in je eigen tempo contact opbouwen. Angst en voorzichtigheid kunnen een behoorlijke spelbreker zijn als het om daten gaat, maar toch is het nuttig een neus te ontwikkelen voor mensen die niet deugen.

Hieronder enkele signalen en types die je maar beter kunt mijden als je een serieuze of leuke relatie wilt:

Hoe weet je of iemand liegt?
Hoe herken je mensen die liegen (zoals de types hieronder)? Als het gaat om het herkennen van leugens kun je daarbij vooral letten of het woord ‘ik’. Leugenaars vermijden vaker woorden die naar zichzelf of hun gevoel verwijzen (ik, mij, mijn, mezelf enzovoorts) en gebruiken eerder onpersoonlijke taal om zich van de leugen te distantiëren. Leugenaars gebruiken minder woorden, maar wel meer ontkenningen, tegenvragen en afleidingsmanoeuvres. Op die manier worden ze minder snel ontmaskerd. Wil je een schuinsmarcheerder betrappen dan is het overigens niet handig om iemand het gevoel te geven dat ie aan een kruisverhoor wordt onderworpen. Mensen die goed zijn in het betrappen van leugens zorgen juist gewoon voor een ontspannen en gemakkelijke sfeer. Naarmate hij meer denkt dat het wel goed zit, zullen zijn echte bedoelingen eerder doorschemeren. Dat is de geinige paradox van onderzoek naar leugens: mensen die goed van vertrouwen zijn hebben ze veel eerder door dan de mensen die achterdochtig zijn. Zie ook dit artikel over liegen op internet.

Mensen zonder foto (of profielbeschrijving)
Tja, waarom geen foto? Grote kans dat iemand iets te verbergen heeft omdat hij/zij zich voor zijn uiterlijk schaamt of vreemdgaat en niet herkend wil worden. Dat wordt verder duidelijk als iemand zich verantwoordt met een disclaimer als: 'Het gaat toch om het innerlijk?' Of: ‘Vanwege persoonlijke redenen/mijn publieke functie mail ik mijn foto liever persoonlijk naar je.’ Je moet niet iedereen over een kam scheren, maar over het algemeen kun je het beste doorscrollen naar iemand die niks te verbergen heeft. Er is al zo weinig tijd.

Genotzoekers en spanningsverslaafden
Daters bij wie het alleen om de seks en spanning te doen is, kun je vaak snel herkennen. Genotszoekers zullen meestal al snel laten weten wat ze willen. Dat bespaart tijd en energie. Ze hoeven je niet te leren kennen, maar willen vooral weten of jij ‘open’ staat voor 'avontuur' of een 'leuke, gekke date'. Als jij niet openstaat voor vrijblijvende seks dan zijn er waarschijnlijk genoeg trefwoorden en korte zinnen in iemands mail of profiel te vinden die jou het rode licht zouden moeten geven. Veel gebruikte trefwoorden in de profieltekst of eerste mail: ‘vrijheid blijheid’, ‘ruimdenkend’, ‘discreet’, ‘heerlijk genieten’, ‘masseren’, ‘hygiënisch’. Ze beginnen hun mails soms zonder introductie met iets als: ‘Ik hou niet van mailen daarom geef ik je meteen mijn nummer... Durf jij mij te bellen?'

Vreemdgangers en schuinsmarcheerders 


In tegenstelling tot wat je weleens hoort, is internet niet dé meest voorkomende of beste manier om vreemd te gaan. Sommige mensen staan soms op een datingsite voor wat extra spanning in hun leven, maar het échte vreemdgegaan wordt vaak niet zozeer met voorbedachte rade gedaan. Vaak ontstaat dat gewoon in het moment. Met wildvreemden in een geïsoleerde setting (congres, vakantie, prostitutie) of juist met bekenden die ze vertrouwen (collega's, oude bekenden), exen). De meeste mensen willen zichzelf in de spiegel kunnen aankijken en zullen niet systematisch op zoek gaan via een datingsite om buiten de deur te neuken. Gelegenheid maakt de dief (en dat is meestal niet op een datingsite want daarvoor moet teveel worden gepland en gelogen).

Mensen die vooral affaires en korte relaties (met weinig commitment) hebben zullen wel eerder via een datingsite op zoek gaan naar nog meer nieuwe avontuurtjes. Kun je iemand herkennen die al een relatie heeft of er meerdere partners op nahoudt, puur voor de spanning? Zie ook Genotzoekers. Andere tekenen aan de wand dat iemand niet oprecht is: mensen die heel selectief te bereiken zijn of eisen hebben over waar en hoe en wanneer het contact moet plaatsvinden. Meestal met een aannemelijk excuus. Vaak hebben vreemdgangers er enige haast bij om contact, seks of lichamelijkheid te hebben. Het gaat er waarschijnlijk niet echt om jou beter te leren kennen voor een relatie. Zie ook dit artikel over vreemdgaan.

Te mooi om waar te zijn (nep dus)

Lijkt iemands profiel op meerdere vlakken te mooi om waar te zijn, iemand met het uiterlijk van een fotomodel of filmster bijvoorbeeld, en daarbij ook nog érg gewillig om contact met jou te hebben… Helaas, dan is het vast te mooi om waar te zijn. Pas op voor ‘razend aantrekkelijke’ types die overal voor in lijken te zijn: ze bestaan niet! Vaak zijn het oplichters die jou willen laten sms’en naar een betaalde sms-box of iets anders willen wat jij niet wilt. Vaak zijn hun teksten vertaald met de Google-vertaler, maar niet altijd. Veel mensen blijken hier ook anno 2013 nog in te trappen. Hoe meer we liefde willen, hoe meer we onszelf soms voor de gek houden.

Ook mensen met een bijzondere status of bijzonder beroep zijn soms verdacht. Advocaten, piloten, rijke zakenmannen, chirurgen. Sommige mensen vinden het leuk om zo iemand te spelen. Al dan niet voor de lol. Teken aan de wand dat het nep is: koketteren over eigen beroepssuccessen en inkomen. Mensen die succesvol zijn voelen de behoefte niet zo het daarover te hebben, het is normaal voor ze. En als ze het wel doen dan zal dat op een meer subtiele manier gebeuren, waarschijnlijk zonder spelfouten. Vertrouw je het niet? Google is your friend. Dit zijn overigens vaak onschuldige mensen die niet komen opdagen als jullie een date hebben. Ze durven (of hoeven) zichzelf niet te laten zien.

Verleidelijke vrouwen die als puntje bij paaltje komt niet afspreken
Internetdatende mannen krijgen vroeg of laat te maken met verleidelijke vrouwen die heel graag mailen en chatten, maar als puntje bij paaltje komt niet afspreken. Er lijkt een kleine subgroep van vrouwen te bestaan die het heel fijn vindt - om in de veiligheid en anonimiteit van het internet - digitaal te flirten en romantisch te zijn, zonder het ooit tot een échte ontmoeting te laten komen. Zij weten dat de werkelijkheid de romantiek alleen maar zou verstoren. Op een gegeven moment moet je je realiseren dat deze vrouw nooit zal afspreken. Zij hoeft geen relatie met jou, ze wil je exclusieve aandacht (totdat jij je geduld verliest). Pas op voor herhaaldelijke uitspraken als: 'Binnenkort sta ik misschien open voor een ontmoeting, maar nú vind ik het fijn om op deze manier contact te houden.'

Nare, dwingende mensen

Opdringerige daters die drammen om contact(gegevens) en geen ‘nee’ accepteren, zijn geen mensen waarvan je een leuke date hoeft te verwachten. Laat staan een relatie. Afkappen dus. Lijkt nogal voor de hand liggend, maar het zal je verbazen hoeveel mensen zich emotioneel laten chanteren door manipulatieve uitspraken als: ‘Raar van jou om eerst gezellig met mij te gaan mailen om daarna niks meer te laten horen? Behandel je iedereen als vuil?’ Omdat sommige mensen niet arrogant willen overkomen zullen ze zich willen rechtvaardigen en soms spreken ze zelfs af. Dwingende en obsessieve mensen kun je beter links laten liggen. Geef ook nooit zomaar adresgegevens. Voor je het weet heb je een stalker aan de haak geslagen.

Romantische stalkers
We zijn allemaal mensen, maar we leven niet allemaal in dezelfde werkelijkheid. Sommige mensen zien diepere betekenissen en verbanden die niet per se op waarheid of alledaagse logica berusten. Sommige mensen kunnen ineens een intense band met jou ervaren die jijzelf helemaal niet voelt. Hoewel dat aanvankelijk best vleiend kan zijn, kan het ook vervelend en eng worden als deze mensen jouw leven vervolgens proberen binnen te dringen omdat ze denken dat ze daar recht op hebben. Stalkers zijn een slag apart. Die leven in een waan. Je herkent dit soort types meestal vrij snel vanwege de eenzijdigheid waarmee ze dingen voelen en waarnemen. Na een kleine mailwisseling laten deze idealistische mensen vaak al weten wat ze zoeken en verwachten van een partner. Iemand wil jou bijvoorbeeld al heel snel als een soulmate, dé oplossing voor alle problemen, de persoon op wie ze al hun hele leven wachten, zien. Deze mensen leven in een romantische fantasie die weinig met jou te maken heeft. Gelukkig zijn ze meestal ongevaarlijk. Maar pas op: afwijzing - vooral na een echte affaire of relatie - kan sommige mensen soms gevaarlijk maken. De combinatie romantische waan, dwangmatig, agressief en/of drugsgebruiker betekent 'politie inschakelen'.

Psychopaten en koele oplichters
En dan bestaat er nog een speciaal subtype mensen. Mensen die de gevaarlijke combinatie 'geen/weinig empathie' en 'goede sociale vaardigheden' hebben. Het zijn de mensen die anderen weten te bespelen en voor hun karretje weten te spannen. Puur voor eigen gewin, want ze geven verder niet om anderen. Een op de honderd mensen heeft volgens onderzoek een psychopathische inslag en past binnen dit profiel. Psychopathisch zijn betekent overigens niet dat iemand jou fysiek pijn wil doen of met een kettingzaag wil bewerken. Het betekent dat ze andere mensen puur als een gebruiksvoorwerp zien, een instrument tot zelfbevrediging. Voor seks of geld bijvoorbeeld. Psychopaten weten hun slachtoffers goed te kiezen: onzekere mensen die veel bevestiging nodig hebben. Als je niet verblind bent door je eigen romantische fantasie of verlangen dan kun je dit type op een gegeven moment herkennen. Oprecht medeleven en liefde laat zich niet faken. Als iemand dat ontbeert voel je dat. Iemand zoals de psychopaat (zonder schaamte, spijt of schuldgevoelens en enkel oppervlakkige emoties als drang naar sensatie en frustratie) laat vroeg of laat zijn ware gezicht zien.

En dat brengt ons bij mijn laatste advies:
Je belangrijkste wapen is uiteindelijk je intuïtie: als je iemand uiteindelijk niet helemaal vertrouwt, stop er dan mee. Ook als je niet kunt duiden waar het aan ligt. Gevoelsmatige beslissingen blijken achteraf namelijk vaak de beste. Intuïtie is het resultaat van subtiele aanwijzingen die je onbewuste over iets of iemand bij elkaar heeft gesprokkeld. De tijd is aan jouw kant. Laat je niet overhaast tot acties verleiden waar jij gevoelsmatig nog niet aan toe bent (seks, afspreken, vakantie, de huissleutel geven).

Een klein kanttekening daarbij: het zal je niet verbazen dat mensen die achterdochtig zijn (eerst de kat uit de boom kijken en anderen niet snel vertrouwen) de ander stimuleren om ook wat afstandelijk terug te doen. We spiegelen elkaar daarin. De meest effectieve manier om verkeerde bedoelingen te spotten is paradoxaal genoeg juist om mensen jouw vertrouwen te gunnen. In ieder geval tijdelijk. Als jij vertrouwen schenkt en mensen een kans geeft, dan krijg je dat in de meeste gevallen terug. Mensen worden daardoor meer zichzelf, waardoor het makkelijker wordt te zien wat voor vlees je echt in de kuip hebt.

Wil je de ontmoeting toch een kans geven? Over veiligheid is genoeg geschreven en op elke datingsite vind je hierover nuttige tips. Hoewel de meeste mensen onschuldige bedoelingen hebben doe je er goed aan de richtlijnen te kennen. Het grootste gevaar blijkt gelukkig nog altijd een saaie date te zijn. Vooral vrouwen klagen daar tweemaal zo vaak over als mannen.

Ja, hoogstwaarschijnlijk. De bekende relatiepsycholoog John Gottman kan in zijn ‘liefdeslaboratorium’ na vijf minuten observatie met een zekerheid van 91 procent zeggen of een stel bij elkaar blijft of niet. Hij laat ze een ‘oude’ discussie opnieuw voeren en afgaande op de manier waarop ze hun conflicten proberen op te lossen weet hij al snel genoeg.

Stelletjes die later uit elkaar gaan communiceren volgens Gottman niet optimaal. Laten we als voorbeeld een conflict over de afwas nemen.

Stelletjes die uit elkaar zullen gaan beginnen met een valse start, een negatief, sarcastisch verwijt waarmee de ander direct in de hoek wordt gezet. Iets als: ‘De afwas? Jij doet het toch niet.’ Daarmee is de toon gezet. De ander heeft de keuze om zich te verdedigen of in het verdomhoekje te gaan staan. Welke strategie hij/zij ook kiest, de uitkomst is hoogstwaarschijnlijk (met 96 procent kans) negatief. Of er ontstaat een discussie die niemand wint of hij of zij voelt zich vernederd. Zelfs als de afwas daarna blinkend op het druiprek staat, belooft dit geen goeds voor de relatie.

Gottman, die ook de hartslag van deze mensen meet en alle negatieve woorden telt, kan na een paar minuten zeggen of deze mensen het zullen halen als ze zo doorgaan.

Uit vervolgonderzoek van Gottman en andere psychologen blijkt dat partners die elkaar adempauzes gunnen en niet bang zijn omwille van de harmonie hun gelijk op te geven een betere kans hebben om bij elkaar te blijven dan stellen die de koude oorlog proberen vol te houden. Ook hadden eerstgenoemden minder last van gezondheidsproblemen. De spanning eist duidelijk haar tol.

Als een stel elkaar niet de mogelijkheid geeft om regelmatig te ontsnappen aan de dreigende sfeer, dan geeft dat serieuze relatieschade.

Veel mannen die als verwijt krijgen dat het ze ‘geen bal interesseert’ of dat ze ‘koud, kil en afstandelijk’ zijn laten bij nadere beschouwing een heel ander plaatje zien als je hun hartslag meet. Hun ‘afgestompte houding’ – of de ‘muur’ die ze hebben opgebouwd – is een heel logische reactie op de schijnbaar niet aflatende dreiging die ze voelen binnen de relatie. Bij stellen die hun problemen niet weten op te lossen en die geen veilige rustmomenten inbouwen is de ‘kille muur’ vaak het enige toevluchtsoord.

Een oplossing voor dit probleem lees je hier.

Jij hebt vrije wil, toch? Want als ik je zou vragen een willekeurige hand op te steken dan zou je, afhankelijk waar je behoefte aan hebt, je linkerhand kunnen opsteken. Of je rechterhand. Of geen hand. Of beide handen. Of je linkervoet? Jíj kiest wat je wilt, omdat je een vrije wil hebt. Vrije wil = kunnen kiezen. Simpel.

Sjonge, waarom precies doen filosofen dáár ook alweer zo moeilijk over?

Nou, ten eerste omdat die redenering toch niet klopt. Even terug naar dat simpele testje met die hand. Steek nu maar eens echt een van beide handen omhoog. Kies maar. Ik wacht wel even.

Stel dat jij je rechterhand had opgestoken. Kun jij verklaren waarom je niet je linkerhand opstak? Of géén hand. Als je eerlijk bij jezelf te rade gaat, kun jij niet precies zeggen waarom je het ene deed in tegenstelling tot het andere. Je kreeg gewoon ineens de behoefte om het ene te doen. En dus niet het andere. En stel dat je besloot juist het tegenovergestelde te doen als wat jouw eerste impuls je ingaf. Waar kwam die behoefte dan ineens vandaan? Misschien werd die ingegeven omdat mijn verzoek je irriteerde en je toch wilde bewijzen dat jíj in controle bent? Wie weet. In alle gevallen: waar ook is hierin plaats voor de vrije wil?

Wetenschappelijk gezien is er alvast geen enkele ruimte voor. In de jaren zeventig deed neuroloog Benjamin Libet een nogal schokkende ontdekking. Bij eenzelfde soort testje als hierboven kon hij met vrij simpele EEG-hersenapparatuur (een soort badmutsje met elektroden dat potentiaalverschillen in de hersenen in kaart brengt) een halve seconde eerder voorspellen wat zijn proefpersonen zouden doen voordat ze het zelf wisten. De keuze was: klik op de rechter- of linkerknop, wat je maar wilt.

Wat de proefpersoon ook besloot, via de aangesloten EEG kon Libet het al eerder zien. Dit is nogal een harde klap in het gezicht van de voorvechter van vrije wil. De klappen worden harder. Met de moderne apparatuur (fMRI) van nu blijken onderzoekers zelfs 7 tot 10 seconden eerder te weten wat hun hun proefpersonen doen voordat zij het zelf door hebben. Deze experimenten zijn keer op keer herhaald. Hoe geavanceerder onze apparatuur wordt hoe duidelijker te zien valt: je hersenen hebben al besloten wat jij gaat doen voordat jij het zelf weet. Pas op het moment dat jij je de beslissing gewaar wordt, denk je er iets bij als: 'Mijn vrije wil kiest nu voor koffie en niet voor thee.'

Gedachten verschijnen gewoon
Eigenlijk zouden de resultaten van Libet & co ons niet zo moeten verbazen. We hebben die breinscanners niet nodig om te zien dat vrije wil een illusie is. Puur door introspectie kunnen we dat ook zien: jij weet nu net zo min wat je over tien seconden zult denken als over tien jaar. Het is net zo mysterieus. Ik kan zou jou nu kunnen vertellen over een pingpongende man met een rode pruik, een wit geschminkt gezicht en een rode fopneus en jij ziet misschien een clowneske figuur in je bewustzijn opduiken. Het volgende moment - als je stopt met lezen - denk je weer misschien na over je afspraak morgen, de volgende maaltijd, Geert Wilders? Je weet het pas achteraf. Gedachten en behoeften komen (onophoudelijk) voort uit oorzaken en redenen waar we ons niet bewust van zijn.

Het komt erop neer: we merken alle veranderingen in ons bewustzijn wel op, maar we hebben er niet zelf voor gekozen. Net zoals je niet kiest voor je huidige zintuiglijke waarneming, geldt dat ook voor je gedachten en verlangens. Je eigen gedachten verschijnen net zo 'mysterieus' in je bewustzijn, als de woorden op dit blog. Die verschijnen gewoon zonder dat jij daarover bewuste controle uitoefent. Ze overkomen je. (Wat overigens niet betekent dat je er geen invloed over kunt hebben.)

Slimmeriken zullen tegenwerpen dat de vrije wil erin schuilt dat je bewust kunt kiezen iets niet te doen. 'Dieren', zullen ze zeggen, 'hebben geen vrije wil, wij wel. Wij kunnen onze natuur overstijgen, omdat we de keuze hebben onze impulsen te onderdrukken.' Nogmaals, deze afleidingsmanoeuvre brengt ons nergens. Elke beslissing, gedachte of intentie komt uiteindelijk voort uit voorgaande oorzaken waar jij uiteindelijk weinig tot niets mee te maken hebt gehad. Ook de keuze om iets niet te doen. Elke gewaarwording leidt, als je ver genoeg zou kunnen terugkijken, naar het begin van het universum de Big Bang. Het hele universum heeft gemaakt dat jij dit nu leest. Een mooie gedachte vind ik.

Misplaatste trots
Als de vrije wil eigenlijk al meteen in jouw rechtstreekse ervaring verloren gaat, dan voorspelt dat weinig goeds voor jouw leven als geheel. Laten we voor de volledigheid toch ook maar de volgende confronterende vraag stellen: ben jij (als de persoon die je nu bent) het resultaat van je vrije wil? Ben jij geworden wie je bent door eigen verdienste? Kun je terecht dat je trots kunt zijn op wat je puur door jouw eigen toedoen hebt bereikt? Of teleurgesteld omdat je weinig van je dromen terecht hebt gebracht?

Hmm, laat eens zien. Je koos alvast niet waar en wanneer je geboren ging worden. Geslacht, genen, taal, cultuur, eerste kleuterklasje, algemene intelligentie, lengte. Ook niet echt jouw keuze, wel? Laten we het iets lastiger maken. Je hobby's en muzieksmaak bijvoorbeeld, zelf gekozen? Daar heb je toch wel echt invloed op gehad? Denk er rustig over na: kun jij écht verklaren waarom je liever met poppen speelde dan met autootjes? Of waarom je tekenen leuker vond dan spelen met lego? Of waarom de Beatles je meer raakten dan de Stones? Zal ik doorgaan of is het inmiddels duidelijk? Ook jouw verlangens, angsten en neigingen overkwamen je.

De belangrijke keuzen op knooppunten in jouw leven zijn door willekeur en automatisch wikken en wegen in je onbewuste brein tot stand gekomen, zonder dat jij er uiteindelijk echt veel over te zeggen had. Hoeveel je er ook over las, met wie je ook praatte, hoeveel je er ook over nadacht, je deed uiteindelijk gewoon elke keer datgene wat het meest voor de hand liggend voelde. Zonder dat je helemaal precies wist waarom. De ene studie trok je toch net wat meer dan die andere. Je was uiteindelijk toch liever alleen dan met die ene partner. Je ging meestal liever naar het café dan naar de sportschool, maar soms niet. Daar had je achteraf misschien even spijt van toen je merkte dat een vriend die harder studeerde een topbaan kreeg aangeboden. Maar dat ging voorbij toen je nieuwe partner in het café ontmoette, enzovoorts.

Vrije wil versus de ziel
Veel mensen proberen de vrije wil op hun plek gehouden door geloof in God, de ziel, karma, kwantummechanica of andere bovennatuurlijke zaken. De metafysica biedt echter ook geen échte uitweg. Zelfs als het van een transcendente ziel zou kloppen: je hebt uiteindelijk ook niet voor die ziel gekozen? Of je karma. Waarom heeft de ene persoon de ziel van een loser of psychopaat en de ander van een winnaar of held? Zoals een bekende psycholoog ooit na een gedachte-experiment concludeerde: 'Als ik atoom voor atoom jou zou zijn geweest, dan was er niks in mij dat zou kunnen beslissen iemand anders te zijn." Jij hebt er uiteindelijk net zomin voor gekozen te zijn wie je bent als de seriemoordenaar Jeffrey Dahmer dat heeft gedaan. Hoe vreselijk het gedrag van laatstgenoemde ook is, jij zou in zijn situatie (met zijn lichaam, achtergrond en hersenstaat) precies hetzelfde hebben gedaan. Jij hebt hopelijk meer mazzel met jouw levenslot dan hij en zijn slachtoffers.

Oeps, zei ik levenslot. Voor je me nu wegzet als een deterministische fatalist die denkt dat we gedoemd zijn ons leven als een marionet van willekeur en toeval te slijten. Zo is het ook weer niet. Behalve dat het nuttig en onvermijdelijk is om te leven alsof we wel vrije wil hebben - dat geeft richting aan ons leven - worden wij ook gedwongen om keuzen te maken. Als jij gelukkig en gezond wilt zijn dan moet je daar actief moeite voor doen. Als jij op vakantie wilt naar Turkije, dan zal dat niet zomaar gebeuren. Daarvoor moet je plannen, geld overmaken, je tas inpakken, het vliegtuig pakken, enzovoorts. Als jij wilt stoppen met roken dan zul je daar actief iets over moeten beslissen. Plannen hoe je 'nee' zult zeggen als iemand je een sigaret aanbied op een feestje en hoe je met moeilijke momenten zult omgaan.

Wel zouden we kunnen zeggen dat jij niet gekozen hebt voor je behoefte om te stoppen met roken. Ineens vond je het écht welletjes en besloot je dat het maar voorbij moest zijn. Maar waarom precies op dat moment en niet eerder of later? Dat weet je nooit helemaal. En zal het je lukken succesvol te stoppen? Met de kennis en motivatie van nu lukt het je misschien wel. En zelfs als het niet lukt, leer je (onbewust) misschien iets waardoor het volgende keer wel lukt. Bijvoorbeeld dat het lastig is om te stoppen als je liefdesverdriet hebt. Hoe dan ook: je hebt geen vrije wil nodig om de keuzes maken en besluiten moeite te doen voor een doel in de toekomst. Ze sluiten elkaar niet uit. En door bepaalde dingen wel of niet te doen vergroot je de kans dat je leven lijkt op wat je wilt dat het is.

Vrije wil en liefde
Veel mensen worden verdrietig van het idee dat vrije wil niet bestaat. Ze hebben het gevoel dat dat het leven minder waard maakt. Het maakt het lastiger om trots te zijn op eigen prestaties en de rotte appels in onze maatschappij te veroordelen. Niemand is uiteindelijk écht verantwoordelijk voor zijn (mis)daden. Conservatieve geesten zijn bang dat mensen zich als beesten gaan gedragen als wij de vrije wil tot illusie verklaren.

Je kunt het ook anders zien. Zonder vrije wil wordt het makkelijker om sympathie en liefde te voelen voor anderen en onze verbondenheid te vieren. Natuurlijk, de psychopaat die een gevaar is voor de maatschappij moet achter tralies, de belastingfraudeur die leeft op kosten van de rest moet bestraft worden. En inderdaad, het is lastig om te houden van een pestkop, maar zonder de illusie dat dit door zijn vrije wil komt, krijg je wel meer inzicht in en begrip voor voor hoe hij is geworden. De liefdeloze psychopaat, die zich niet met anderen verbonden voelt, heeft in zekere zin heeft veel pech gehad met zijn levenslot.

Het gemis van de vrije wil betekent niet dat we onverschillig moeten zijn voor het leed en onrecht dat we om ons heen zien, het betekent alleen dat we helderder zien waarom de wereld is zoals zij is.

Meer lezen? Neuropsycholoog en filosoof Sam Harris schreef een kort, glashelder boek zonder onnodig jargon: Free will.

Tijdloze liefdesgedichten van Paul Géraldy vertaald door Jack van Vlijmen

Laatst in het Rijksmuseum had ik bij één schilderij ineens dat de afstand verdween. Het hoofd van de afgebeelde man leek zich los te maken van de witte kraag en fluwelen jas en ik kom mij hem voorstellen bij mij in de kroeg op de hoek. Hij begon te leven. Ik voelde dat hij net als ik een echt mens is geweest - bang voor de dood, zin in vers brood, behoefte aan liefde - en dat hij ooit, net als ik, langs de Amsterdamse grachten moet hebben gelopen.

De gedichten van Paul Géraldy hebben diezelfde tijdloosheid. Ik kan bijna niet geloven dat ze al in 1913 zijn geschreven. Zinnen als 'Dat je kust is belangrijker voor je dan met wie' en 'Als je een man was had ik je dan willen ontmoeten?' zijn van alle tijden. Ik herken mezelf en veel te veel exen in al deze gedichten.

Het zijn af en toe meer gedachten dan gedichten. Lees je het hardop, dan is het alsof je de hoofdpersoon hoort denken en praten. En bij alles denk ik: ja, zo is het precies. Jack van Vlijmen heeft knap werk verricht bij het vertalen van de bundel 'Toi et Moi'. De bundel beschrijft de geschiedenis van een relatie van af het begin tot op het punt waarop de partners aan het voortzetten van een relatie gaan twijfelen. Alle kleine emotionele voorvallen die een relatie bemoeilijken komen aan de orde.

De gedichten in deze bundel zijn inzichtelijker dan de meeste studieboeken die ik over het onderwerp heb moeten lezen. Ze hebben de vorm van een gesprek waarin de man aan het woord is en zijn liefde voor zijn partner en zijn zorgen over de relatie in gewone dagelijkse woorden bespreekt. Jaloezie, schuldgevoel, achterdocht en conflicten komen aan de orde, maar ook de vraag wat liefde nu eigenlijk is.

Op deze site kun je de bundel bestellen. Hieronder een voorproeve van wat je te wachten staat:

Mea culpa
Kijk, de grootste stommiteit,
wat ik echt verkeerd heb gedaan,
is dat ik jou heb belast
met heel de zwaarte van mijn bestaan.

Toen je hart voor me open ging
heb ik gedacht,
dat mijn hele ziel en zaligheid
wel bij jou kon worden ondergebracht.

Dat was een fatale fout.
Daar ondervinden we nu de ellende van
omdat je de wereld nu eenmaal niet
in één persoon stoppen kan.

Je hart is groot en gastvrij.
Je bent vurig en trouw
maar een vriend of een moeder
zal ik nooit vinden in jou.

Relaties, zowel romantische als vriendschappelijke, branden op een mengeling van wederzijds vertrouwen, gelijkwaardigheid, gedeelde ervaringen en een dosis gezond opportunisme. Je wordt nou eenmaal eerder vrienden met iemand waar je iets aan hebt en bij wie je jouw behoeften en interesses kwijt kunt. Zowel in woorden als daden. Dat houdt paradoxaal genoeg ook in dat relaties een bepaalde gelijkwaardigheid vereisen. Als één van beide vrienden of partners te weinig uit zo’n relatie haalt dan houdt zo’n relatie al snel op. Je moet elkaar wel allebei iets te bieden hebben.

Die gelijkwaardigheid is lang niet altijd één op één. Wat voor een buitenstaander een ongelijkwaardige (tot mislukken gedoemde) relatie lijkt, kan in de praktijk prima werken. Als buitenstaander zie je niet altijd wat mensen precies bindt. Iemand die op sleeptouw genomen wil worden, heeft baat bij een controlefreak als vriend, iemand die graag alles bepaalt. Iemand die graag doceert, praat en inspireert kan prima vrienden zijn met iemand die graag luistert en leert. Iemand die zich nodig en nuttig wil voelen, kan goed samen met iemand die zich graag laat pamperen.

De meeste relaties laten zich makkelijker ontleden: partners en goede vrienden hebben vaak veel met elkaar gemeen. Uit onderzoek blijkt dat mensen die voldoende op elkaar lijken en de wereld met eenzelfde soort bril bekijken vaak duurzamere en bevredigendere relaties hebben. Het zal niet verbazen dat deze mensen elkaar beter begrijpen, elkaar sneller vertrouwen en elkaars misstappen makkelijker vergeven en elkaar daardoor een beter gevoel kunnen geven.

Uit onderzoek blijkt ook dat mensen van nature geneigd zijn meer over te hebben voor de mensen die op henzelf lijken. We worden in al onze relaties meer gedreven door herkenning dan de zucht naar het onbekende. Niet alleen een geestelijke klik, ook fysieke gelijkenis vergroot gek genoeg de gevoelsband. Mensen hebben blijkbaar graag partners die enigszins matchen qua aantrekkelijkheid en uitstraling. Dat voorkomt jaloezie en een ongelijke concurrentiestrijd. Handig. In de praktijk kunnen onderlinge verschillen natuurlijk razend interessant en leerzaam zijn, maar je hebt voldoende overeenkomsten nodig om ze te compenseren. Als je langere tijd gelukkig samen wilt zijn tenminste.

Behalve gelijkwaardigheid spelen ook een gezamenlijk verleden en gedeelde belangen een bindende rol. Mensen die samen veel hebben doorgemaakt, veel tijd en moeite in elkaar hebben geïnvesteerd ervaren ook een hechtere band. Die relatie heeft de tand des tijds doorstaan en ook dat geeft vertrouwen. Dat zullen ze niet zomaar op willen opgeven. De factor tijd verklaart ook dat je goed bevriend kunt zijn met mensen, die je - wanneer je ze nú zou ontmoeten - niet eens op de koffie zou willen.

Voldoende gelijkwaardigheid, een gemeenschappelijk verleden en wederzijdse tevredenheid helpen een relatie in stand houden. Geen enkele relatie is echter onvoorwaardelijk en niets kan een relatie zó op de proef stellen en veranderen als een flinke persoonlijke crisis. Een crisis - per definitie een ontwrichtende ervaring - verandert niet alleen individuele behoeften, maar ook verwachtingen binnen relaties.

Vooral relaties die gebaseerd zijn op een specifieke voorwaarden (context, levensfase of activiteit) kunnen in zwaar weer komen. Mensen met wie je vooral vrienden bent omdat ze óók wielrennen of vrijgezel (met uitgaansdrang) zijn vallen waarschijnlijk eerder af dan de mensen die vrienden zijn gebleken in tal van verschillende situaties en periodes.

Maar dat is geen wet: een crisis kan 'oppervlakkige' relaties verdiepen en oude 'hechte' relaties breken. Het kenmerk van crisis is nou eenmaal dat je de uitwerking ervan niet goed kunt voorspellen. Dat maakt de crisis tot een crisis. De dood van een kindje, burnout door je werk, baan kwijt, traumatisch ongeluk: het zijn allemaal situaties waarin je niet alleen jezelf in zekere zin opnieuw moet uitvinden, ook de relatie krijgt een nieuwe vorm. En die moet wel bij jullie allebei passen.

Tot slot zijn er nog enkele individuele factoren die mensen tot goede dan wel minder goede vrienden of partners maken.

Sommige mensen ontberen empathie en voelen gewoon minder persoonlijke warmte en hechting. Ze zijn iets kouder. Deze mensen gaan instrumenteler om met anderen dan de gemiddelde mens. Als er moeilijkheden dreigen zullen ze eerder afhaken. Mensen met een narcistische aanleg bijvoorbeeld kunnen extreem charmant en aantrekkelijk zijn, maar als partner of vriend een hel. Andere mensen zijn iets onschuldiger, maar kunnen wat egocentrisch van aard zijn, vooral gericht op eigen successen en prestaties. Iemand mist dan gewoon de motivatie om er echt iets van te willen of kunnen maken.

Mensen die deze eigenschappen hebben zijn - niet verbazingwekkend – eerder gebrekkige en onbetrouwbare partners of vrienden. In de beginfase waarin alles nog koek en ei is zullen die eigenschappen geen doorn in het oog zijn, maar als er moeilijkheden dreigen die meer aandacht en tijd vragen steken deze gebreken waarschijnlijk de kop op.

Een belangrijke voorspeller of partners en vrienden bij elkaar blijven is overigens niet hoe vaak ze conflicten en ruzies hebben, maar hoe ze die ruzies oplossen. Sommige notoire ruziemakers hebben een prima verhouding. Dat komt doordat zij met hun woorden en gedrag de ander niet nodeloos kwetsen en weinig schade aanrichten.

Meer lezen over goede relaties?
Hoe houd je het langer (en gelukkiger) met elkaar uit? Twintig adviezen.

Wat nu precies de vonk doet overslaan tussen twee mensen is lastig te beantwoorden. Stom toeval en timing blijken daarbij heel belangrijk. Toch lukt het wetenschappers om langzamerhand meer grip te krijgen op de magische vonk.

Een van de bekendste liefdeswetenschappers van dit moment, Helen Fisher, heeft als biologisch antropoloog baanbrekend onderzoek gedaan naar verschillende stadia in romantische relaties. Zij gebruikte niet alleen vragenlijsten om de liefde beter te begrijpen, maar keek ook rechtstreeks in het brein van veel van haar proefpersonen.

Zij heeft inmiddels overtuigend laten zien hoe lust, verliefdheid en hechting in het brein ontstaan. Die worden volgens haar in gang gezet door fysiek onderscheidbare emotionele ‘hersencentra’. Zo drijft een speciaal ontworpen lustcentrum ons op zoek te gaan naar seks, het verliefdheidscentrum doet ons onze aandacht voor langere tijd richten op één bepaalde partner en het hechtingcentrum zorgt ervoor dat wij lang genoeg bij die partner blijven om voor jonge nakomelingen te zorgen. Deze ingewikkelde chemie wordt aangedreven door biologische, toevallige en aangeleerde triggers.

Wie eindigt met wie
Om een globale indruk te krijgen van wie met wie eindigt kijken we eerst naar de uitkomsten van verschillende demografische onderzoeken. In de praktijk vinden de meeste mensen een partner met dezelfde etnische en sociale achtergrond, met een vergelijkbare intelligentie, opleiding, aantrekkelijkheid, overeenkomstige normen en waarden. Het is logisch te veronderstellen dat die mensen sowieso al in elkaars buurt verkeren, wat de kans vergroot dat zij elkaar zullen vinden.

Een groot misverstand is dat tegengestelden elkaar aantrekken. In de praktijk vallen de verschillen inderdaad meer op dan de overeenkomsten, maar uiteindelijk zijn het de overeenkomsten die ons aantrekken en bij elkaar houden. Wij vinden mensen die qua persoonlijkheid als uiterlijk op ons lijken interessanter als het gaat om relaties en vriendschappen. We worden meer gedreven door herkenning dan de zucht naar het onbekende. Zo vinden de meeste mensen iemand aantrekkelijker naarmate deze meer dezelfde gezichtsverhoudingen heeft als zijzelf. Oer-psycholoog Freud had gelijk dat wij vaker vallen op mensen die enigszins op onze vaders en moeders lijken. We zien graag enige genetische en familiale verwantschap in onze partner.

Naast deze en andere voor de hand liggende evolutionaire redenen om mensen te vallen (zoals gezondheid en schoonheid) zijn er nog allerlei situationele toevalligheden die bepalen of we iemand leuk vinden. Zo wordt het archetype van de ideale partner door toevallige ervaringen in onze vroege jeugd bepaald. Psycholoog John Money stelt dat we vanaf ons achtste levensjaar een soort mentale blauwdruk van onze ideale liefdespartner ontwikkelen. Je guitige campingvriendje, het meisje met de lieve glimlach of je favoriete tv-held kunnen de eerste vlinders in je buik laten ontstaan. Vanaf daar kleurt de liefde en lust-plattegrond zich langzaam verder in. In onze jeugd koppelen we gevoelens van liefde en lust aan bepaalde mensen. Zo ontstaat ‘jouw type’. Die gevoelens worden steeds opnieuw opgeroepen door mensen die aan dat beeld voldoen. De ervaringen en associaties die je gaandeweg meemaakt zorgen voor meer details en variatie. Rond de pubertijd hebben de meeste mensen al een sterke mentale blauwdruk van de liefde. Naarmate we ouder worden gaan we innerlijke eigenschappen meer waarderen, maar nog steeds brengt uiterlijk en uitstraling mensen ook dan bij elkaar.

Ook allerlei toevalligheden in het hier en nu zijn van belang voor de aantrekkingskracht. Zo worden we - over het algemeen - eerder verliefd op mensen die aardig voor ons zijn en die ons ook aantrekkelijk en leuk vinden. Vaak merken we dat wanneer iemand ons (met vergrote pupillen) iets langer aankijkt dan normaal. En als iemand jou ziet zitten, dan zal jij die ander ook eerder uitchecken. Vooral wanneer je daar op dat moment open voor staat en gevoelig voor bent.

We staan over het algemeen meer open voor liefde als we in een kwetsbare of nieuwe fase van ons leven zijn belandt. Bijvoorbeeld omdat we naar een nieuwe stad zijn verhuisd of een nieuwe baan hebben. Verandering helpt liefde te laten ontstaan. Maar zo groots als een verhuizing hoeft het geeneens te zijn. Alles wat het lichaam opwindt of mensen uit hun normale evenwicht haalt - zoals een ongemakkelijk momentje waarbij per ongeluk koffie over elkaar heen wordt gemorst - kan mensen meer ontvankelijk voor elkaar maken. Tot slot blijken mensen diegene waar ze uiteindelijk verliefd op worden vaak een tikkeltje mysterieus te vinden. Waarom ze die persoon mysterieus vinden? Dat is natuurlijk een mysterie. Zowel voor de verliefde als voor een buitenstaander. Het lijkt haast alsof Moeder Natuur - vrij willekeurig - ineens een verborgen (verliefdheids)knop heeft ingedrukt.

Verliefdheid is een pure harddrug. Onder invloed daarvan kan het eten van een patatje onder felle tl-buizen in een snackbar voelen als een diner in een vijfsterrenrestaurant bij mooi gedimd licht. In de hersenen is deze toestand duidelijk te herkennen aan een stevige toename van bepaalde hormonen en hersenstoffen (onder andere fenylethylamine, noradrenaline, adrenaline, endorfine, dopamine en oxytocine). Verliefde mensen zien er door deze hormonale hyperactiviteit vaak ook beter uit. Ze gaan ervan stralen. Deze hormonen zijn verslavend, waardoor het leven zonder de geliefde voelt als wachten en afkicken.

Waarom verliefdheid zo heftig voelt valt best te verklaren. De evolutie is niet gebaat bij twijfelaars en verliefdheid is dé manier om alles te negeren en helemaal op te gaan in de parendans. Dat vergroot de kans op succesvolle voortplanting. Als iemand aan jouw liefdesideaal voldoet, laat je lichaam je dat onomwonden weten. Verliefde mensen willen maar één ding: bij hun geliefde zijn. Het is een obsessieve focus die maakt dat we één persoon interessanter, mooier, leuker, beter vinden dan de overige zeven miljard mensen op de planeet. Een waan waar werk, studie en andere relaties onder lijden. Het geeft zelfs de grootste nihilist betekenis aan het leven.

Kurt Cobain, iemand die ondanks zijn succes het leven als tragisch en zinloos ervoer, voelde dat het leven zin kreeg toen hij verliefd werd op Courtney Love. Johnny Depp vond hetzelfde toen hij Vanessa Paradis ontmoette. Deze ietwat zwaarmoedige, kettingrokende jongens waren in ieder geval tijdelijk volmaakt gelukkig. Als je met je geliefde bent is alles even perfect zoals het is. Alles in het universum lijkt even zijn vaste plek en betekenis te hebben.

De duistere kant van verliefdheid wordt duidelijk als de liefde niet beantwoord of verbroken wordt. Dat is de hél, net als afkicken van heroïne zonder morfine. Afwijzing door de geliefde maakt sommigen waanzinnig, depressief en (zelf)moordlustig. 

Een belangrijk bindmiddel
Zeker nu we ons tegenwoordig niet meer door anderen (sociale druk, cultuur, religie) laten vertellen met wie we verkering moeten hebben is verliefdheid het sterkste bindmiddel dat we hebben. De roes maakt dat twee mensen met elkaar willen versmelten, dat ze eigenschappen en liefhebberijen van een partner accepteren die ze normaal als afstotelijk ervaren en dat ze bereid zijn te investeren in een gezamenlijke toekomst. Vrouwen krijgen, als ze verliefd zijn, meer zin in seks doordat het de productie van testosteron stimuleert, terwijl dit bij mannen juist andersom is. Hierdoor blijven zij gefocust op één vrouw en neemt hun drang tot ‘jagen’ af. Verliefdheid laat mannen en vrouwen iets meer op elkaar lijken.

De obsessieve focus neemt na verloop van tijd af. Meestal na een paar maanden tot een paar jaar (18 maanden gemiddeld). En dat is maar goed ook, want zo komen de geliefden weer toe aan de orde van de dag, en kunnen ze zich weer focussen op werk, studie of kind.

Hoe completer de versmelting van de geliefden tijdens de verliefde fase, hoe meer ze ook daarna bij elkaar willen blijven. Dan hebben ze inmiddels al zoveel van zichzelf gegeven dat ze, zelfs als ze een ‘slechte’ match blijken te zijn, nog wel een keer nadenken om uit elkaar te gaan. Ze kennen elkaars gedachtewereld, vrienden, onzekerheden, familieleden, muzieksmaak, ontbijtgewoonten en mogelijk zijn ze aan sommige aspecten gehecht geraakt.

Verliefdheid maakt in het gunstigste geval plaats voor steun, vertrouwdheid en geborgenheid. Gevoelens die samen een goede basis vormen voor een langdurige liefde.

Goed nieuws voor mensen die vaak op de ‘verkeerde’ vallen: je voorkeur voor bepaalde types kan mettertijd afnemen wanneer nieuwe, frisse, meer geschikte types meer indruk op je maken. We zijn heus niet gedoemd om onze fouten te herhalen. Over het algemeen blijven er wel bepaalde kenmerken bestaan waarvoor je extra gevoelig bent. Een bepaalde blik, een manier van communiceren, een bepaalde mate van spontaniteit, of juist bedachtzaamheid. Het is een unieke, evoluerende mix van eigenschappen die je in bepaalde situaties met bepaalde types de drempel over helpen. En dan... ben je ineens weer verliefd.

Opa en oma zijn meer dan vijfenzeventig jaar samen geweest. Oma is onlangs gestorven. Ze hebben, ondanks wat irritaties, nooit aan elkaar getwijfeld, onder elkaars aanwezigheid geleden of veel ruzie gemaakt. Over het geheim van hun liefde hoefde opa niet lang na te denken: ‘Nooit met een kwaaie kop naar bed gaan, da’s voor die ander niet zo leuk.’

Opa en ik schelen zestig jaar, twee generaties. In evolutionaire termen gezien is dat verwaarloosbaar, maar qua beleving van de liefde lijken we uit verschillende universums te komen. Ik snap zijn voorkeur voor oma’s hutspot, maar wat de liefde betreft is hij voor mij een black box. Geen idee wat hem heeft gedreven. Hij heeft volgens mij nooit de twijfels, moeilijkheden en angsten gehad waar ik mee worstel. Zijn dagelijkse strijd ging over ‘brood op de plank’, niet over te weinig romantiek, lust of passie. Ik deed laatst een nonchalante poging om hem te interviewen, maar hij snapte mijn vragen niet, hoe ik ze ook verwoordde. ‘Andere tijden,’ herhaalde hij, om van het gezeur af te zijn. ‘Waar blijft de koffie?’

De relatie met oma was geen vuurwerk, maar ze leken gelukkig met elkaar. Hun liefde was eenvoudig en lag in het verlengde van hun dagelijkse routines. Hij was fietsenmaker, zij huisvrouw. Samen ontbijten om zeven uur, hij daarna fietsen repareren, zij schoonmaken, samen koffie om tien, dan banden plakken en boodschappen doen, lunch om twaalf uur, weer aan het werk tot vier uur, tijd voor koffie en een dutje, gevolgd door eten koken, want om zes uur gingen ze aan tafel. vervolgens tijd voor tv en krant, tot een uur of tien. Daarna bedtijd met de wekker op halfzeven.

Ergens in dit uurwerk tikte de liefde tussen oma en opa rustig voort. Tot het einde der tijden. Zij waren daarin niet uniek. Mijn andere grootouders deden het net zo. Zij woonden in Spanje, dus dat heb ik minder meegekregen. Het lijkt erop dat zij geen speciale kennis genoten over het hebben van een duurzame relatie. Ze hadden er gewoon geen bijzondere verwachtingen van. Zij eisten weinig en maakten het beste van hun samenzijn. Zo waren ze opgevoed.

Het leeuwendeel van de mensen (dood of levend) zou vinden dat wij hier en nu de liefde en passie schromelijk overschatten. Ze zouden vinden dat we het onszelf onnodig moeilijk maken. Je hebt namelijk geen romantiek en passie nodig – dat is veel te vluchtig. Je hebt meer aan iemand die het dak repareert, een kast in elkaar timmert en de aardappelen haalt, of iemand die je kinderen baart en het huis schoonhoudt. De rest is meegenomen. Liefde en passie zijn pas heel recent het hoofdingrediënt van een relatie. Als je een paar generaties terug (in de negentiende eeuw) al mocht kiezen met wie je wilde zijn, dan was die keuze erg beperkt en liefde stond daarbij heel laag op het verlanglijstje. Daten was geen spannende, verwarrende activiteit zoals bij ons. Je had misschien een paar potentieel huwbare partners in je omgeving en daarvan waren gezondheid en werkkracht belangrijker dan fysieke aantrekkelijkheid of een charmante, aardige persoonlijkheid.

Je had niet alleen een relatie met elkaar, maar met de hele gemeenschap. Omdat mensen vroeger in kleine gemeenschappen leefden was er aan sociale cohesie sowieso geen gebrek. Die werd niet speciaal in een partnerrelatie gezocht. Partnerrelaties stonden in dienst van een groter geheel. Het was een praktische, meestal economisch gunstige afspraak, waarbij ouders, dorpshoofden of religieuze autoriteiten vaak een belangrijke rol speelden. De sociale druk was zo groot dat je er als alleenstaande niet over hoefde na te denken wie voor jou de juiste partner was. Daar kwam weinig vrije wil aan te pas.

Psycholoog Ruut Veenhoven beschrijft in zijn boek De liefde ontleed hoe men elkaar in het negentiende-eeuwse Europa het hof maakte. Het ging er nogal droogjes aan toe:

‘Zij hadden gemeen dat het proces van loven en bieden op de huwelijksmarkt op een tamelijk efficiënte, onpersoonlijke en voor iedereen waarneembare wijze verliep. Vaak was er sprake van een soort roulatiesysteem, waarbij huwbaren tegenover elkaar werden geplaatst en door middel van vaste, veelal non-verbale signalen, te kennen konden geven of ze al dan niet geïnteresseerd waren. Als eenmaal het besluit tot een huwelijk was gevallen, dan schijnt dit meestal geen grote euforie in de aanstaanden te hebben opgeroepen. Afwijzing van een aanzoek gaf meer aanleiding tot gekwetste statustrots dan tot liefdesverdriet.’

Het klinkt als een soort speeddaten, maar dan met bemoeizuchtige ouders erbij. Wij zijn deze 'methode' ontgroeid, maar in veel culturen gaat het nog steeds zo: liefde is daar geen individuele aangelegenheid, het wordt je gegeven. En dat is niet ideaal, maar niet kunnen kiezen heeft ook voordelen. De missie wordt daarmee erg simpel. Je wordt gedwongen er samen het beste van te maken en dat werkt in de praktijk verrassend goed – als je tenminste niet wordt gekoppeld aan een afzichtelijke, nare of sadistische partner.

Recent onderzoek naar uithuwelijking wijst hetzelfde uit. Huwelijken die gebaseerd zijn op liefde beginnen vaak goed als het gaat om het ervaren van intimiteit en verbondenheid, maar de ‘cijfers’ dalen behoorlijk na verloop van tijd. Gearrangeerde huwelijken beginnen met een lager gevoelscijfer, maar groeien naar het niveau waarmee de liefdeshuwelijken begonnen. Lastig voor te stellen misschien, maar er zijn aannemelijke redenen voor te bedenken.

Relaties waarin passie en chemie de boventoon voeren zijn op de lange duur minder stabiel dan relaties waarin vriendschap en een overeenkomstige basis centraal staan. Je kunt ervan uitgaan dat uitgehuwelijkte partners (noodgedwongen) vaak veel gemeen hebben qua normen, waarden en herkomst. Een belangrijkere reden: in ‘liefdeshuwelijken’ liggen de verwachtingen hoger, waardoor partners eerder teleurgesteld raken. Verliefdheid als basis van een relatie is vragen om teleurstelling. Je begint in de zevende hemel en alles wat daarna komt lijkt al snel schraal. Al is het maar omdat je lichaam de chemie achter de roes niet kan blijven volhouden.

Hoe we liefde ervaren is dus voor een groot gedeelte een cultuurding. De beperkingen die cultuur en religie ons eeuwenlang hebben opgelegd hebben de liefde werkbaar en duurzaam gehouden. In de vorige eeuw is ons beeld van de liefde en relaties echter drastisch veranderd.

Verstedelijking, individualisering, emancipatie, anticonceptie en later legale abortusmogelijkheden hebben ertoe geleid dat liefde steeds minder een noodzaak werd en steeds meer een keuze. In de loop der jaren, naarmate de democratische principes van vrijheid en individuele verantwoordelijkheid verder raakten ingeburgerd, namen ook de individuele rechten en vrijheden in de liefde flink toe. Die vrijheid was aanvankelijk behoorlijk beperkt als we het vergelijken met nu. Er waren talloze ongeschreven regels die het liefdesleven organiseerden.

Zo was duidelijk rond welke leeftijd je een serieuze relatie diende te hebben en in welke vorm. Alleen vrijdenkers en excentriekelingen deden het op hun eigen vaak promiscue manier, maar het gros hield zich aan de meetlat: tussen je twintigste en dertigste moest je een respectabel iemand hebben gevonden met wie je trouwde, een gezamenlijk huishouden voerde en een gezin stichtte. Scheiden werd niet zomaar geaccepteerd, tenzij je een heel goed excuus had: als je partner bijvoorbeeld losse handjes had of chronisch dronken was.

Maar ook deze ongeschreven regels zijn niet heilig meer. Onder invloed van de hippies werd experimenteren met liefde en seksuele vrijheid een nieuwe norm. Liefde werd steeds meer een feestje om te vieren, minder een instrument om een gezin mee te stichten. Vooral in de flowerpowerperiode vielen veel oude taboes weg. Waar voorheen lusten en voorkeuren werden ingeperkt door de familie en andere autoriteiten, konden de remmen vanaf toen los. De hippies maakten voor ons de weg vrij om de liefde te beleven zoals we zelf willen.

We mogen tegenwoordig doen wat we willen, met wie we willen, waar en wanneer we maar willen. Althans, dat denken we. Nu onze verlangens minder worden ingeperkt door sociale druk en de kans op ongewenste zwangerschap zijn we in zekere zin meer dan ooit overgeleverd aan de grillen van oeroude evolutionaire programma’s. Die krijgen vrij spel. Helaas zijn we niet vrij om onze verlangens te kiezen. Die heb je gewoon. We zijn alleen vrij om ze te uit te leven of te verkennen. En dat leidt tot... zoiets.

De periode waarin je met iemand aan het daten bent is apart. Je vindt elkaar interessant en leuk, maar weet niet hóe interessant en leuk. Zie jij je date al helemaal zitten? Grote kans dat je er ongemakkelijk van wordt, bang dat je potentiële partner voortijdig afknapt. ‘Houdt hij wel van stiletto’s?’ ‘Vindt ze het knullig als ik een bloemetje meebreng?’ ‘Is het niet te serieus als ik hem uitnodig voor een weekendje weg?’ Ook zwaardere dilemma’s gaan wegen. Misschien heb je een onzichtbare ziekte, een handicap of een psychologisch probleem waar je de ander vroeg of laat van op de hoogte moet stellen.

Wat betreft de ‘kennismakingperiode’ kun je alvast aannemen: hoe minder jij een harde claim op de ander legt, hoe groter de kans dat diegene jou juist zal willen leren kennen. Een potentiële partner die jullie band nog vrijelijk wil onderzoeken zal zich eerder terugtrekken als deze voelt dat er een soort garantieverstrekking wordt verwacht. Garanties en harde beloften zijn voor later. En ook dan zijn ze niet onvoorwaardelijk. Leg daarom aanvankelijk niet te veel druk op de zaak.

Omdat je van liefde in de knop maar weinig kunt verwachten is het voor hunkerende mensen een moeilijke periode. Eentje die ze liefst zo snel mogelijk achter zich laten. Toch is het goed om een beetje achterover te leunen en geen shortcuts te forceren. Te veel eisen, grootse gebaren of eindeloos praten over je twijfels en angsten zal je niet helpen. Maak van je hart geen moordkuil, maar probeer wel te voorkomen dat de prille liefde een vroege dood sterft omdat jij al een paar stappen verder bent dan je tegenspeler. De kennismakingsperiode is vooral een testfase. Zelfs al zweef je hand in hand in de zevende hemel: je kent elkaar niet. Trek daarom niet teveel conclusies en spreek ze, als je ze tóch hebt, niet te krachtig en stellig tegenover de ander uit. Kijk gewoon hoe jullie samenspel zich ontvouwt. Serieuze conclusies en ingewikkelde analyses komen later wel. De tijd zal het leren, en die gaat sneller naarmate je er meer van geniet.

Er is een aantal algemene principes om je door de eerste onzekere periode te loodsen. Over het algemeen kun je, net als in een normale vriendschap, het Principe van de Wederkerigheid hanteren. Zorg voor een acceptabel evenwicht in het tonen van initiatief. Wees niet bang de eerste te zijn – misschien is je tegenspeler gewoon wat suffer of voorzichtiger dan jij – en houd in de gaten hoe de ander reageert. Jaag iemand niet op als jij de neiging hebt sneller te gaan, maar je hoeft je enthousiasme ook weer niet aldoor te remmen. Je komt er vanzelf achter of iemand een ander tempo heeft dan jij, of gewoon niet zo geïnteresseerd is. Dat de ander langzamer gaat, zich minder gepassioneerd uit of bedachtzamer is hoeft geenszins een slecht teken te zijn. Wellicht zegt het meer over het verschil in persoonlijkheid dan over jullie band.

Wees niet bang voor suffe en ongeïnspireerde momenten
Als je allebei verliefd bent, wil je dat gevoel misschien hardnekkig vasthouden en stimuleren. Logisch, maar dat kan ook een eerlijke ontdekkingstocht naar elkaar in de weg staan. Er kan een spel ontstaan waarin je elkaar niet durft teleur te stellen en de schijn van intensiteit belangrijker wordt dan een echte band. Romantici doen vaak al snel alsof ze in een heel intieme relatie zitten terwijl ze iemand nog maar net kennen. Dat is een valkuil: als je allebei al snel doet alsof je heel intiem bent, voelt dat misschien ook zo, het IS alleen niet zo. Een echte band heeft tijd en gedeelde ervaringen nodig, je kunt de tijd niet versnellen door grootse gebaren en symbolische daden te uiten. Als je ze goed timet kunnen ze de band versterken, maar wees er spaarzaam mee. Dan hebben ze ook meer waarde.

Als je denkt dat het in het begin allemaal leuk, intens, lief en mooi moet zijn, maakt dat je misschien bang voor ongeïnspireerde momenten en twijfels van jezelf of de ander. Ontspan. Je kunt ze niet voorkomen, ze horen erbij. Al is het maar omdat je lichaam de intensiteit van de verliefdheid niet kan volhouden. De mindere momenten bieden juist de mogelijkheid tot rust en verdieping: een kans om meer vertrouwd met elkaar te raken.

Ga niet leuren om bevestiging
Mensen die twijfelen aan wat de ander voor ze voelt, hebben vaak behoefte aan er veel over te praten. Niet alleen met vrienden, maar ook met de geliefde zelf. Hoe onzekerder je bent – en hoe meer je die ander bij je wilt houden – hoe prangender vragen kunnen worden als: waarom belt ze niet? Waarom deed hij zo aardig tegen zijn ex? Waarom ziet ze er zo vermoeid uit? We hebben allemaal af en toe bevestiging nodig, maar ga er niet naar hengelen. Het kan een gewoonte worden die averechts werkt. Vooral als er verwijten als ‘Ik kan jou niet vertrouwen’ of ‘Je staat niet echt open’ bij komen kijken. Die zijn niet bepaald bevorderlijk voor de intimiteit.

Als je veel bevestiging nodig hebt en daar regelmatig om vraagt, dan zul je inmiddels ook weten: het is nooit genoeg. Het is een vicieuze cirkel: door onophoudelijk bevestiging te zoeken maak je jezelf in toenemende mate afhankelijk van wat de ander van je vindt. Hierdoor neemt je onzekerheid eerder toe dan af. Bovendien maak je jezelf er minder aantrekkelijk door, en ook dat vergroot je onzekerheid en behoefte aan bevestiging. Alleen jijzelf kunt die cirkel doorbreken: stop met leuren naar bevestiging, ga lekker sporten of bel een vriend(in)!

Houd eigen grenzen in de gaten
Als je iemand leuk vindt ben je vast bereid je grenzen te verleggen. Je doet misschien dingen die normaal niet eens in je zouden opkomen. Vissen in de Biesbosch, salsadansen, een triootje, een ayahuasca-ritueel. Mocht je er voor openstaan: zoiets kan absoluut enerverend en verrijkend zijn en wie weet krijg je er wel een nieuwe hobby bij. Als je echter stelselmatig je eigen grenzen en behoeften negeert kan een beginnende relatie gemakkelijk scheefgroeien. Als je merkt dat je dingen doet die je eigenlijk tegen de borst stuiten, alléén om de ander te behagen, dan moet er rood lampje gaan branden. Dit gaat zich tegen je keren als je je normale grenzen later probeert te herstellen. Het zal niet de eerste keer zijn dat een relatie in de knel komt omdat een van de partners in een later stadium zijn of haar natuurlijke grenzen wil herstellen. Het kan dan - onterecht - als teken van afnemende liefde of hypocrisie opgevat worden: ‘Hoezo wil je nu ineens niet meer mee naar Bijbelstudie?’

Het is handig om hier goed over na te denken voordat je weer eens verliefd wordt. Als je van tevoren weet waar jouw grenzen liggen, als je weet wat jij belangrijk vindt in een relatie, dan zal een toekomstige partner zich daar eerder naar gedragen. Je behoefte aan communicatie, seks, orde, autonomie en samenzijn is meestal niet hetzelfde als die van je partner. Daarin ontstaat vanzelf een evenwicht, maar in de testfase zet je de toon voor de rest van een eventuele relatie. Het is goed om vast te houden aan wat je voor jezelf belangrijk vindt en nodig hebt, zodat wederzijdse verwachtingen helder blijven. Als je te weinig grenzen stelt, krijg je al een onduidelijke relatie waar je alle kanten mee op kunt. Te veel grenzen leiden daarentegen tot een gebrek aan connectie en vertrouwen.

Sommige mensen hebben in het begin van een relatie de neiging tot overmatig pleasen. Vooral vrouwen kunnen daar als gevolg van een ongeëmancipeerde opvoeding en sociale druk last van hebben. Het is goed te beseffen dat de band niet sterker wordt naarmate je jezelf meer wegcijfert. Misschien dat je daarmee schuldgevoel of vertedering oproept, maar geen passie of intimiteit. Mensen die aangeven wat ze willen worden in de ogen van hun partner aantrekkelijker gevonden dan mensen die hun eigen behoeften negeren. Mensen die zichzelf serieus nemen, worden door anderen ook serieuzer genomen.

De andere kant van de medaille: niet-flexibele mensen die hun eigen grenzen maar al te goed kennen en bewaken. Sommige mensen weten – vaak als gevolg van een slechte relatie waarin ze hun eigen behoeften negeerden – heel duidelijk wat ze wel en niet meer tolereren. Jeu de boules-wedstrijdjes of Sex and the City-avondjes krijgen een heilige status. Een iets te dwingend verzoek om daarvan af te wijken, wordt onevenredig hard afgestraft of zonder meer genegeerd. Dat doen ze niet meer, hebben ze besloten. Dit starre gedrag helpt niemand. Met dit soort compensatiegedrag ondergraaf je het wij-gevoel. En daarmee het vertrouwen. Het is goed voor de liefde om af en toe mee te veren. Je mag best wat voor een ander doen, en de ander mag dat ook best weten. Daar wordt de band sterker van, en jouw offers worden op indirecte manier vast weer door je partner beloond.

Beloon goed gedrag en wees terughoudend in het afstraffen van ongewenst gedrag
Toegegeven, het klinkt alsof je een hond moet africhten, maar wij zijn niet heel anders dan onze huisdieren. Wij reageren ook op beloning en straf. Het verschil tussen beide strategieën: beloning smaakt naar meer, straf naar minder. Als je wilt dat de ander een beetje gemotiveerd blijft, werkt een warm welkom of een compliment als hij of zij onverwacht langskomt beter dan een zuur gezicht omdat je zo lang hebt moeten wachten. Als je iemand maar vaak genoeg straft zal hij/zij die nare gevoelens aan jou koppelen. Let wel: sommige nalatigheden dienen met een boos gezicht bestraft te worden, je verjaardag vergeten bijvoorbeeld. Als een goed excuus uitblijft, mag de ander dat best voelen.

Komt tijd, komt delicate kwestie
Misschien heb je een onzichtbaar probleem, een handicap of een issue dat je zo lang mogelijk voor jezelf wilt houden. Misschien schaam je je er wel voor. Afhankelijk van hoe serieus het is en hoezeer je ermee zit, zul je waarschijnlijk moeite hebben met het delen van die gevoelige informatie. Onvruchtbaarheid, ziekte, impotentie, maagdelijkheid, een onzichtbare handicap, een seksuele fetisj? Het zijn over het algemeen geen onderwerpen die je op een eerste date aansnijdt. En daar is wat voor te zeggen: pas als je iemands sterke punten hebt leren kennen, zul je ook diens schaduwkant accepteren. Het is een kwestie van timing. Voel je daarom niet verplicht om alles zo snel mogelijk te delen.

Sommige mensen kunnen zo gepreoccupeerd zijn met hun probleem dat ze pas rust hebben als de ander het weet. Je wilt niet eerst een band met iemand opbouwen om daarna teleurgesteld te worden omdat hij of zij op je probleem afknapt. Begrijpelijk dat je dit zware gesprek zo snel mogelijk achter de rug wilt hebben, maar besef dat je meer bent dan je probleem. En het is goed als de ander daar eerst kennis van neemt voordat je al je kaarten op tafel legt. Op een gegeven moment ontstaat vanzelf de opening naar een serieus gesprek.

Therapeuten hebben twijfel hoog zitten. Het is namelijk een noodzakelijk voorstadium van verandering en nieuwe inzichten. Bij groei en geestelijke ontwikkeling horen nu eenmaal pijn, verwarring en ambivalente gevoelens. Er zijn echter gevallen waarin twijfel saboterend werkt. Als het te lang duurt.

Sommige mensen blijven rustig jarenlang sukkelen met een persoon van wie ze vermoeden dat ze er uiteindelijk niet verder mee komen. Het lukt niet, een van beiden twijfelt chronisch, of allebei. Het wordt een soort moeras: land noch water. Je kunt er in elk geval geen liefdesnest op bouwen. Zoals het vanuit een moeras moeilijk is om vaste grond te bereiken, zo houdt de toxische mix van twijfel, hechting en schuldgevoel mensen vast in een onvruchtbare relatie. Twijfel is besmettelijk en als twee mensen dit naar elkaar spiegelen veroorzaakt dat een vicieuze cirkel die lastig te doorbreken valt. Vaak blijven partners dan een beetje morrend bij elkaar tot er iets dramatisch gebeurt of een van beiden er echt niet meer tegen kan.

Twijfel in relaties lijkt vaak een moeilijk en ongrijpbaar iets. Het is dan ook geen wiskunde. De twijfelaar weet soms niet precies waarover deze twijfelt en andere gevoelens zoals angst, hechting, schuldgevoel of wrok kunnen de twijfel nog verder kleuren. Ook het zelfvertrouwen van de andere partij wordt op de proef gesteld, wat de vicieuze cirkel weer kan versterken. Twijfel van de één, maakt de ander al snel onzeker, boos of verward.

Als je partner twijfelt kun je geneigd zijn om dit gebrek aan controle te compenseren door aan hem of haar te ‘trekken’, continu te vragen naar het waarom van de twijfel, te herhalen hoeveel verdriet het je wel niet doet, enzovoorts.

Dat zijn allemaal goede manieren om de twijfelende partner onder druk te zetten en verder weg te duwen. Denk eens aan de keren dat iemand je iets wilde verkopen. Als er redenen worden genoemd waarom je iets wel zou moeten kopen, zoek je zelf al snel naar argumenten waarom je het niet zou moeten doen. Andersom werkt het ook zo. Bovendien is het verdacht als iemand iets te veel zijn best doet jou te overtuigen dat je zíjn product moet hebben. Het maakt het product minder begeerlijk.

Hieronder een paar adviezen om met twijfel om te gaan:

Zet de twijfelaar niet (meteen) onder druk
Veel partners doen de twijfel van hun partner onterecht af als een kwaadwillig gekozen intentie. Net zoals ‘rommel achterlaten’ of ‘schelden’. ‘Jij twijfelt en nu moet ik zeker ook nog aardig en begrijpend doen terwijl ik me door jou gewoon klote voel?’ Deze emotionele strategie is duidelijk: ik voel me klote door jou, dan mag jij je ook klote en schuldig voelen. Het heeft bijna altijd effect, maar of het jullie zal helpen? Een ‘goede’ partner heeft een reservoir aan schuldgevoel, maar misbruik het en het raakt op.

Het is misschien het laatste wat je wilt, maar een stapje terugdoen en je partner (tijdelijk) de twijfel gunnen is vaak het beste wat je kunt doen. Een onderzoekende, niet-veroordelende houding, brengt je meer dan een defensieve houding waarin je de ander continu met jouw boosheid en angsten confronteert en diens twijfel veroordeelt. Heel vaak is het ‘mogen’ uiten van de twijfel zonder dat dat de sfeer totaal verziekt al een goede manier om tot elkaar te komen en de relatie een nieuwe boost te geven. En op deze manier komen jullie er bovendien mogelijk allebei sneller achter waaruit de twijfels bestaan.

Heel vaak wordt ‘onvrede’ in relaties heel groots en dreigend aangekondigd: ‘Ik mis het wij-gevoel’ of ‘De magie is gewoon weg.’ Laat deze ferme taal je niet afschrikken. In de praktijk blijkt het wij-gevoel vaak genoeg terug te kunnen komen wanneer je iets vaker zou sms’en dat je later van je werk komt, afwast als de ander gekookt heeft of één geïnteresseerde vraag stelt wanneer je partner iets vertelt. Iets wat jij als een ‘onnodige sms’ ziet, kan voor een partner betekenen dat jij hem of haar serieus neemt. Iets vaker vertellen wat jou bezighoudt of een leuk uitje op eigen initiatief regelen kan de magie soms op magische wijze doen terugkeren. Hierom is het allerbelangrijkste – voordat jij boos wordt, jezelf gaat rechtvaardigen of in je schulp kruipt – erachter te komen wat je partner precies van jou verwacht. Dan kun je daarna bepalen of het iets is wat je überhaupt kunt en wilt veranderen voor je partner.

Pas hierbij op dat je niet in een discussie belandt over de argumenten die jouw partner voor diens twijfel geeft. Die discussie is bijna zonder uitzondering zinloos. Argumenten worden namelijk altijd pas achteraf bij het gevoel gezocht om met een aannemelijk verhaal op de proppen te komen. Soms verhullen die argumenten de echte bezwaren. Dat kan zijn om de gevoelens van de partner te sparen, maar ook omdat iemand het zelf niet precies weet en toch een reden voor zijn stokkende gevoel te geven. De partner zegt bijvoorbeeld iets over dat hij 'niet zo intellectueel is als jij' of dat 'een sportiever en avontuurlijker iemand beter zou passen', terwijl dat niet het echte probleem is. Jij zou daar dan onnodig tegenin kunnen brengen dat je niet aan boekenkennis hecht en dat je best wel vaker het gevaar wilt opzoeken. Op die manier raken stellen soms verzeild in een nutteloze welles-nietes-discussie waar niemand iets mee opschiet.

Maak (opnieuw) verschillende behoeften en wensen expliciet
Partners hebben verschillende behoeften, temperamenten en communicatiestijlen. De een wil veel tijd voor zichzelf, de ander doet het liefst alles samen. De een houdt van orde en regelmaat, de ander is wat impulsiever. De een is opgeruimd, de ander houdt van een functioneel rommeltje. De een communiceert direct en standvastig, de ander is flexibel en meegaand. De een weet precies en meteen wat hij/zij wil, de ander moet er eerst over denken. Bewust of onbewust ontstaan er in het begin van een relatie vanzelf bepaalde routines en compromissen om hierin tot elkaar te komen en een bevredigende balans te vinden. Deze balans kan voor een van beide partners uiteindelijk toch onbevredigend blijken (of worden). In dat geval zullen verwachtingen en behoeften (opnieuw) expliciet gemaakt moeten worden. Er staat jullie een goed en eerlijk gesprek te wachten dus. Aan sommige onvrede is daarbij prima te werken, aan andere niet. Je kunt best wat voor elkaar overhebben, maar een andere persoonlijkheid kun je niet krijgen. In relatietherapie is de hamvraag altijd: kunnen en willen jullie elkaar tegemoetkomen in wederzijdse verwachtingen? Wat zijn de (nieuwe) voorwaarden waarop jullie wél verder kunnen?

Als je partner wil dat je zijn hobby of interesses deelt, dan kun je daar best voor openstaan. Meedoen aan een zeilcursus, een housefeestje meepikken, misschien zelfs seks met de overburen. Als er echter van je wordt verwacht dat je een fanatiek zeiler, extraverte feestganger of swinger wordt terwijl dat uiteindelijk niet bij je past, dan hebben jullie een onoplosbaar probleem.

Volgens psycholoog Dan Wile valt helaas bijna 70 procent van de conflicten in de categorie ‘permanent’. Vier jaar later ruziën echtparen nog steeds over precies dezelfde dingen als in hun begintijd. Wile: ‘Bij het kiezen van een vaste partner kies je onvermijdelijk ook voor een specifieke reeks onoplosbare problemen waarmee je de volgende tien, twintig of vijftig jaar zult worstelen.’ Het heeft geen zin om te gaan wachten tot je partner verandert, want dat zal nooit gebeuren. In goede relaties worden die permanente problemen dan ook niet opgelost, maar beide partners zoeken en vinden samen een manier om ermee om te gaan. Het belangrijkste is dat je duidelijk maakt dat je ondanks de problemen de persoonlijkheid van je partner wel accepteert. Mensen die hun partners wezenlijk proberen te veranderen, maken zichzelf en de ander daarmee gek.

Soms moeten jullie de pijnlijke conclusie trekken dat het gewoon op is. Je partner voelt zich niet meer aangetrokken tot je of mist elk gevoel van affectie die mensen in een liefdesrelaties bindt. Soms is de koek gewoon echt op. Het kan zijn dat de partner daar voor zichzelf ook nog achter moet komen en langzaam aan het idee moet wennen. Hoe pijnlijk ook, je kunt dit gebrek aan affectie niet wegdenken of bevechten. De grootste kans dat de liefde weer wat oplaait heb je door een tijdje uit elkaar te gaan. Soms keert de passie dan alsnog terug. In bepaalde gevallen is het niet zo duidelijk hoe jullie twijfels en persoonlijkheden op elkaar ingrijpen: dan kan relatietherapie uitkomst bieden.

Wat is het nut van een time-out?
Als jij en/of je partner het echt even niet meer weet, is het misschien tijd voor een grotere stap: een officiële break inlassen, waarbij je afspreekt een aantal weken of zelfs maanden geen contact te hebben. Het voelt waarschijnlijk voor de lijdende partij als een noodoplossing, maar de kans op een goede uitkomst is veel groter dan wanneer je met zijn tweeën in de vicieuze cirkel van de twijfel blijft steken. De twijfelaar kan zo de oorzaak van de twijfel proberen te achterhalen en ook voor de ander is zo’n geforceerde break in ieder geval beter dan steeds geconfronteerd te worden met de ambivalentie van zijn/haar partner. Doordat beide partijen verder geen emotionele druk op elkaar leggen, kan een time-out vaak voor verrassende ontknopingen en inzichten zorgen. Misschien komt de ander er tijdens de rustperiode achter dat hij of zij ook niet alles zo fantastisch vond. Door een pauze kunnen dingen echt in het juiste perspectief gezet worden. Misschien geeft het uiteindelijk een hernieuwde, meer evenwichtige relatie met de ex. Maar zelfs dat is lang niet zoveel waard als een opgeruimd hart. Daarmee kun je altijd verder.

In veel gevallen is het misschien niet zo duidelijk hoe jullie twijfels en persoonlijkheden op elkaar ingrijpen: dan kan relatietherapie uitkomst bieden.

Mensen verschillen niet alleen in hoeveel ze praten, maar ook in de mate waarin ze zichzelf censureren als ze praten. Marlies bijvoorbeeld, zegt alles wat in haar opkomt. Luid, duidelijk, ze laat zich ‘lezen’ als een langdradig audioboek, ingesproken door Youp van ‘t Hek. Aan de andere kant van het spectrum heb je Geert, haar vriend. Die zegt pas iets als hij zeker weer of het klopt of gewenst is. Het eh… duurt… mmm… even voordat hij… ja, eh… weet wat hij ervan vindt en de woorden heeft gevonden om zijn gevoel te uiten.

In relatietherapie zie je deze twee tegengestelde karakters vaak terug. Vaak is een van beiden een kritische, veeleisende vrouw en de ander een wat tragere, ingehouden man met weinig ruggengraat. Onderzoek laat zien dat deze mensen grote kans hebben hun relatie als extreem vervelend te ervaren en toch eeuwig bij elkaar blijven. Of, zoals Marlies het zegt: ‘We lijken verdomme verdoemd tot mekaar, ik kan niet mét of zónder die gozer.’

Je zou verwachten dat deze mensen ruim van tevoren toch wel hadden kunnen inzien in welk ongeluk zij zich zouden storten door voor elkaar te kiezen. De ironie wil dat de eigenschappen die zo’n koppel uiteindelijk tot waanzin drijven, hen aanvankelijk juist bij elkaar brengen. Onderzoek verklaart dit ‘hellepartners’-syndroom:

Mannen die heel lastig hun gevoelens kunnen uiten blijken eigenlijk meer op vrouwen te vallen die zoals zijzelf zijn, maar helaas maken die vrouwen hen in de praktijk zenuwachtig. Een date met zo’n vrouw is vaak minder vruchtbaar dan een date met een praatgrage vrouw. Een vrouw die veel uit zichzelf praat heeft niet per se een vaardige gesprekspartner nodig. Deze vrouw heeft in haar date bovendien een goede en geduldige luisteraar gevonden. En omdat koppels in het date-stadium sowieso positiever doen, blijven haar kritische trekjes nog op de achtergrond.

Die komen natuurlijk in een later stadium van hun relatie weer de hoek om kijken. Vooral wanneer zij zich begint te ergeren aan zijn gebrekkige vermogen om zijn gevoel te uiten. Dat onvermogen neemt bovendien toe wanneer zij hem onder druk begint te zetten om meer over zichzelf te delen. Hierdoor voelt hij zich juist in een hoek gezet.

Praatgrage, kritische mannen en hun introverte, zachte vriendinnen hebben vaak ook communicatieproblemen, maar meestal zijn die minder hels. Dat heeft mogelijk te maken met stereotiepe man-vrouw-verwachtingen. Vrouwen verwachten meer ruggengraat van een man dan andersom en ze worden daardoor extra kritisch als hij dat niet laat zien.

Of zoals Geert het zegt: ‘Ik… eh… ik ben dus niet zoals zij wil dat ik ben, hè? Maar ja... je gaat toch.. eh… van elkaar houwe na zo’n tijd.’

Ik ken een stel dat regelmatig hevige ruzies had om het gebruik van de computer. Hij had de computer bijvoorbeeld nodig voor zijn werk, maar woensdag was normaliter haar online pokeravond. Of zij had afgesproken te skypen met haar zus in Australië, terwijl hij net mee wilde doen aan een online antiekveiling. Dat werk.

Deze intelligente, welgestelde mensen konden geen goed antwoord geven op de meest voor de hand liggende vraag: ‘Waarom kopen jullie eigenlijk geen tweede computer?’

Hadden ze tijdens hun emotionele getouwtrek geen tijd om daar eens constructief over na te denken? Onwaarschijnlijk. De oorzaak van hun issues lag natuurlijk dieper dan de strijd om de computer. Die was exemplarisch voor hoe zij met al hun onvrede omgingen. Hun ruzies gingen namelijk ook over rondslingerende tandpastadopjes en open kastdeurtjes. Eigenlijk over niks dus.

Hun relatie was verzand in een egostrijd waarbij het niet ging om de vraag ‘Hoe kunnen we leuker met elkaar omgaan?’ maar ‘Wie heeft er gelijk?’ mooi!

Op het gevaar betuttelend te klinken: veel psychologische klachten en relatieproblemen zijn overbodig. Ze zijn het product van een groot ego, zelfmedelijden en ongepaste trots en klinken zo:

‘Niemand luistert toch naar mij’
‘Waarom zou ik afwassen, als hij het ook niet doet’
‘Als hij lief doet, doe ik het misschien ook.

‘Zelfmedelijden is de meest destructieve kracht waar de mens aan kan lijden. Het verziekt alles om zich heen, behalve zichzelf,’ zei komiek Stephen Fry ooit. ‘Het houdt je tegen iets van je leven te maken.’

In relatietherapie wordt dat soms pijnlijk duidelijk. Niet het tandpastadopje is de oorzaak van de laatste ruzie, maar twee gekrenkte ego’s die eindeloos kunnen blijven wachten op een stukje liefdevolle ‘rechtvaardigheid’. Een bekende uitspraak onder relatietherapeuten luidt niet voor niks: ‘Waar de één gelijk krijgt, verliezen er twee.’

Terug naar ons stel. Behalve dat ze hun egostrijd hebben gestaakt en meer van elkaar (en hun leven) hebben leren genieten, hebben ze inmiddels ook minder vrije tijd om ruzie te maken: hij heeft haar een iPad cadeau gegeven. En om hun snel escalerende ruzies te voorkomen hebben ze nu met elkaar afgesproken conflicten voorlopig alleen nog via de mail te beslechten. De ander mag die mail pas een dag later lezen en beantwoorden. Op die manier doorbreken ze hun gebruikelijke ruziepatroon. Dat blijkt prima te werken.

Wanneer twee partners allebei het laatste woord willen hebben, neemt de Lulligheid der Dingen waarover ze het oneens zijn exponentieel toe. En dat terwijl ze ook iets leuks of nuttigs kunnen doen. Zoals online pokeren.

Ik heb een kennis die zichzelf regelmatig teistert door een slecht boek tot het bittere einde te moeten uitlezen. ‘Maar ja, ik heb nu al vijftig bladzijden gelezen… en bovendien, deze klassieker moet je gewoon gelezen hebben.’

Veel mensen blijven om overeenkomstige redenen in een vervelende relatie hangen. ‘We hebben nu al zo lang samen geploeterd, er zit zoveel verdriet en emotie, ik wil en kan er nu niet uitstappen.’

Dit was - min of meer - het unanieme antwoord dat ik van een stelletje kreeg op de vraag: ‘Wat maakt dat jullie hier nog zitten en moeite voor elkaar willen doen?’

Na een korte verliefdheid en ruim zeven jaar sukkelen, besloten deze mensen in relatietherapie te gaan. Als laatste redmiddel. Deze mensen - die best lief waren, behalve tegen elkaar - werden geteisterd door de zogenaamde illusie van de investering. Hoe meer je in iets of iemand geïnvesteerd hebt, en hoe ongelukkiger of slechter je af bent, hoe meer je je er juist aan zult vastklampen in de hoop dat je je investeringen er toch uitkrijgt.

Soms is het overduidelijk: deze partners zijn een match made in hell, maar ze durven elkaar niet los te laten. Er kan veel liefde en hechting tussen twee mensen zijn, maar dat betekent niet per se dat er ook een mooie, harmonieuze relatie van te bakken valt. Als persoonlijkheden en behoeften te verschillend zijn (en elkaar niet toevalligerwijs aanvullen) dan blijft de relatie een gevecht tot het bittere eind.

Als je partner wil dat je zijn hobby of interesses deelt, dan kun je daar best voor openstaan. Een bijbelklasje bijwonen, een housefeestje meepikken, misschien zelfs seks met de overburen. Als er van je wordt verwacht dat je een vroom christen, extraverte feestganger of swinger wordt terwijl dat niet in je zit, dan hebben jullie een onoplosbaar probleem. Wel of geen kinderen is ook een dealbreaker. Daar had ons stelletje last van: hij wilde beslist níet, zij beslist wél.

Volgens psycholoog Dan Wile valt helaas bijna 70 procent van de conflicten in de categorie ‘permanent’. Wow Na vier jaar vervolgonderzoek ruziën stelletjes nog steeds over precies dezelfde dingen als in hun begintijd. Wile: ‘Bij het kiezen van een vaste partner kies je onvermijdelijk ook voor een specifieke reeks onoplosbare problemen waarmee je de volgende tien, twintig of vijftig jaar zult worstelen.’ Het heeft geen zin om te gaan wachten tot je partner verandert, want dat zal niet gebeuren. In goede relaties worden permanente problemen dan ook niet opgelost, maar beide partners zoeken en vinden samen een manier om ermee om te gaan.

Er zijn vaak goede redenen om een lastige relatie vol te houden, maar rekening houden met alle verloren bloed, zweet en tranen is daar niet per se één van. Dat maakt het alleen maar nog lastiger om de onvermijdelijke conclusie te trekken dat jullie gewoon écht niet bij elkaar passen.

Het stel uit de relatietherapie heeft inmiddels de stekker uit de relatie getrokken. Ze zijn inmiddels ook weer lief tegen elkaar.

Mensen die alles materieel gezien op orde hebben, krijgen dat niet per se voor elkaar als het om hun liefdesleven gaat. Ze zijn gewend dat hard en gedisciplineerd werken goede resultaten oplevert, maar komen bedrogen uit als ze die strategie op de liefde toepassen. Misschien zien ze er goed uit doordat ze veel sporten of geld hebben om mooie kleren te kopen. Dat geeft wellicht meer kans op seks of aandacht, maar niet op een bijzondere connectie met een ander.

Ik denk aan Joop, een zorgvuldig afgetrainde man op de sportschool die ik vaak hoor klagen tegen een vrouw met wie hij na afloop altijd twee giftig uitziende energiedrankjes drinkt. De kern van zijn verhaal is meestal: ‘Ik neuk verdomme wat af in mijn penthouse, maar waar zijn in vredesnaam de écht leuke, knappe vrouwen die met mij een gezin willen stichten?’ Zij klaagde eerst weleens mee over haar eigen liefdesleven, maar sinds kort heeft ze een vriend en luistert ze amper. Ze knikt af en toe, maar aan haar lege blik is te zien dat ze in gedachten elders is.

Goede baan, extra nulletje op de bankrekening, mooi huis, betere gezondheid, strak lijf. Al deze aspecten zijn relatief maakbaar als je bereid bent te investeren met tijd en moeite. Voor de liefde zelf geldt dat nooit. Hoe krachtiger we proberen haar te grijpen, hoe meer ze ons door de vingers glipt. Doelbewustheid staat vaak haaks op ontspannen samenzijn. Het gaat meestal samen met valse lachjes, gespeelde nonchalance of zelfs emotionele chantage. En daar zijn veel mensen wars van.

Uit onderzoek blijkt bovendien dat mensen sneller verliefd worden als ze de controle over hun leven (een beetje) kwijt zijn. Als ze uit evenwicht zijn. Bijvoorbeeld omdat ze in een kwetsbare, nieuwe fase van hun leven zijn beland. Een verhuizing, een nieuwe baan. Die kwetsbaarheid maakt ze meer ontvankelijk voor hun omgeving. Als je anderen meer nodig hebt, kan oprechte interesse onevenredig veel indruk maken. Timing in de liefde is essentieel.

Maar zo groots als een verhuizing hoeft het niet te zijn. Ook ongemakkelijke situaties in het dagelijkse leven brengen mensen bij elkaar. Niet voor niets zie je in romantische films regelmatig dat geliefden elkaar van de sokken rijden, wijn over elkaar heen gieten of per ongeluk iets heel gênants roepen. Door onalledaagse incidenten en kwetsbare momenten kan de vonk ineens overspringen. Vooral als het daarna lukt om het samen weer goed te maken. Die twee mensen hebben daarna samen iets raars meegemaakt. Dat soort situaties kun je helaas niet scripten, ze ontstaan gewoon.

Het moge duidelijk zijn, de controlefreak heeft het lastig op liefdesgebied. Die moet de liefde voortaan maar gewoon weer aan het toeval overlaten.

Mijn kennis Mira leeft intenser dan al mijn vrienden bij elkaar. Zeker nu ze vrijgezel is. Naast een fulltime baan en poweryoga-verslaving heeft ze om de dag een date. Meestal via Tinder. Dat is een populaire dating-app waarmee je kunt chatten als je allebei online bent én elkaars fotootjes hebt goedgekeurd. Elke keer dat ze inlogt, staat er een verse lading potentiële dates te wenken.

Elke twee, drie dates gebeurt er wel ‘iets’ schat ze. Wat dat is, laat ze in het midden, maar het klinkt als tantra: ‘Ik ben heus geen slet, maar ik heb natuurlijk wel een extreem hoog libido. Typisch ADHD-trekje.’ Maar het gaat Mira niet om de seks. ‘Ik wil gewoon een lief vriendje. Wel eentje die van stoute seks houdt natuurlijk.’ Na een jaar daten vindt Mira niet wat ze zoekt. Gek eigenlijk, want ze woont in een stad waar 40 % van haar leeftijdgenoten ook vrijgezel is. Allemaal leuke, grappige, intelligente, knappe mensen die net als zij naar een leuke metgezel zoeken. ‘Daar moet toch écht wel iemand tussen zitten?’
 
Mira leeft in een vreemde tijd. Er zijn meer mogelijkheden dan ooit en toch… In de tijd dat haar opa en oma daten, was het kiezen van een partner een stuk makkelijker. Opa en oma hadden de keus uit vier, vijf huwbare partners in hun dorp. Dat was het. En als twee mensen moeilijk deden, dan werden ze door bemoeizuchtige familieleden alsnog in elkaars armen geduwd. En die methode werkte – tenzij je homo of lesbisch was - verrassend goed. Je maakte er maar gewoon het beste van. Tegenwoordig vissen we in de oceaan die internet heet. Zelfs als je ziek thuiszit met diepdonkere wallen en een druipneus kun je dag en nacht aandacht voor jezelf opeisen met een knap profielfotootje. Alleen in Nederland al kun je kiezen uit honderden datingsites en sociale netwerksites.
 
Online mensen ontmoeten heeft voordelen. Vooral wanneer je in je dagelijkse leven weinig kandidaten tegenkomt. Maar al die oneindige keuze helpt de liefde niet. Onderzoek laat zien: online daters hebben keuzestress. En hoe meer ze te kiezen hebben, hoe oppervlakkiger hun selectie-eisen worden. Kan ook niet anders: je wilt ook een keer aan daten toekomen. Criteria als uiterlijk, lengte, opleiding, BMI worden veel belangrijker dan normaal. 'Een man kleiner dan 1,80, met mbo-opleiding en wegtrekkende haargrens krijgt van Mira geen kans. Op een datingsite althans. Haar ex-vriendje – ‘mijn grootste liefde tot nu toe’– zou ze in het echt nooit hebben ontmoet als ze op zijn profieltje zou afgaan.
 
Het eindeloos kunnen scrollen door profielen, maakt mensen perfectionistisch en oppervlakkig – je raakt al snel gefixeerd op iemand die rechtsreeks uit een reclamefolder lijkt te stappen in plaats van op degene met wie je écht een klik zou kunnen hebben. We verwachten te veel. En is die klik er wel? Jij of de ander haakt eerder af als het even tegenzit, krijgt alsnog spijt over gemiste kansen en blijft piekeren of het niet toch beter kan. 

Dit is de paradox van de keuze. Juist het hardnekkig zoeken naar de beste optie houdt ons ongelukkig in de liefde. Om liefde een kans te geven moeten we - af en toe - stoppen alle lijntjes open te houden. 

Mira heeft inmiddels een stilteretraite in Costa Rica geboekt. Ze is doodmoe van haar intense Amsterdamse leventje en moet er even tussen uit. Op Facebook had ze al gezien dat er drie leuke mannen meegaan. Drie mannen slechts, dat noem ik pas vooruitgang.

Deze column is een bewerking van dit artikel.

Ik word af en toe gevraagd een lezing te geven naar aanleiding van ons boek Liefde in tijden van Facebook. Meestal doe ik dat niet. Ik houd namelijk niet van podia en microfoons, en ik ben bang mensen te vervelen met een rits open deuren en ontnuchterende feiten. Ik heb verder geen magisch inzicht of romantische boodschap over de liefde te delen. Dat geeft in interviews vaak ongemakkelijke antwoorden op serieuze vragen als: ‘Wat is de ideale partner?’ ('Uh, die bestaat niet?') ‘Hoe vind je een leuke partner? ('Daten? Trial en error?'). Laatst heb ik me om laten praten door een sympathieke organisator van een congres. Of ik daar - 'in ruil voor een goddelijke pizza' - kort en krachtig wat inzichten uit mijn wetenschappelijke zoektocht naar liefde kan delen?

Voor degenen die er niet bij waren en geen zin hebben het boek te lezen, hier in sneltreinvaart mijn hoofdconclusies :

Liefde in de tijd van opa en oma
Het leeuwendeel van de mensen (dood of levend) zou vinden dat wij hier en nu de liefde en passie schromelijk overschatten. Ze zouden vinden dat we het onszelf onnodig moeilijk maken. Je hebt namelijk geen romantiek en passie nodig – dat is veel te vluchtig. Je hebt meer aan iemand die het dak repareert, een kast in elkaar timmert en de aardappelen haalt, of iemand die je kinderen baart en het huis schoonhoudt. De rest is meegenomen. Liefde en passie zijn pas heel recent het hoofdingrediënt van een relatie. Als je een paar generaties terug (in de negentiende eeuw) al mocht kiezen met wie je wilde zijn, dan was die keuze erg beperkt en liefde stond daarbij heel laag op het verlanglijstje. Daten was geen spannende, verwarrende activiteit zoals bij ons. Je had misschien een paar potentieel huwbare partners in je omgeving en daarvan waren gezondheid en werkkracht belangrijker dan fysieke aantrekkelijkheid of een charmante, aardige persoonlijkheid.

Hoe relaties een romantisch sprookje werd
Hoe we liefde ervaren is dus voor een groot gedeelte een cultuurding. De beperkingen die cultuur en religie ons eeuwenlang hebben opgelegd hebben de liefde werkbaar en duurzaam gehouden. Het vuur spatte er niet direct vanaf, maar toch, het werkte. In de vorige eeuw is ons beeld van de liefde en relaties echter drastisch veranderd. Verstedelijking, individualisering, emancipatie, anticonceptie en later legale abortusmogelijkheden hebben ertoe geleid dat liefde steeds minder een noodzaak werd en steeds meer een keuze. In de loop der jaren, naarmate de democratische principes van vrijheid en individuele verantwoordelijkheid verder raakten ingeburgerd, namen ook de individuele rechten en vrijheden in de liefde flink toe. Onder invloed van de hippies werd experimenteren met liefde en seksuele vrijheid een nieuwe norm. Liefde werd steeds meer een feestje om te vieren, minder een instrument om een gezin mee te stichten. Dat maakt dat we tegenwoordig torenhoge verachtingen hebben.

Hoe hoge verwachtingen de liefde doden
Een moderne definitie van de liefdesrelatie? Twee mensen met verschillende persoonlijkheden, achtergronden en verlangens die proberen elkaar vrijwillig zo lang als mogelijk te bevredigen op emotioneel, seksueel, intellectueel, vriendschappelijk en huishoudelijk niveau. Het liefst zonder pauzes en seksuele inmenging van derden, vaak in het hetzelfde huis. Een hachelijk project als je het zo bekijkt. Eentje dat zelfs de meest stabiele, harmonieuze mensen regelmatig met elkaar in conflict zal brengen en tot momenten van waanzin zal drijven. Hoe meer twee mensen van elkaar verwachten, hoe intenser, maar ook ingewikkelder en teleurstellender hun relatie zal zijn. Eén ding is zeker: hoe specifieker, uitgebreider of tegenstrijdiger de verwachtingen over een relatie zijn, hoe groter de uitdaging een partner te vinden die daaraan kan (en wil) voldoen. Daarom is het handig als partners een beetje op elkaar lijken, hetzelfde over dingen denken en elkaar - daardoor – begrijpen.

Partnerkeuzestress
In Amsterdam is momenteel zo’n twee van de vijf mensen tussen de vijfentwintig en veertig alleenstaand. Veelal leuke, creatieve, aantrekkelijke singles die in een stad wonen waarvan een groot deel ook leuk, creatief, aantrekkelijk en single is. De meesten daarvan willen een fijne relatie. Hier klopt iets niet. Natuurlijk, er is sprake van zelfselectie: steden trekken studenten, ambitieuze singles en vrije vogels aan die op het moment dat zij een partner hebben en een gezin willen stichten weer wegtrekken. Dat verklaart een deel van de singles. Maar er is meer aan de hand. Keuzestress! Psychologen en opvoeders weten allang: als je een mensenbrein veel concurrerende opties geeft, verlamt het. Het kan niet de gevolgen van alle keuzes overzien en vindt daardoor geen van de keuzes bevredigend. Het brein probeert spijt te voorkomen en blijft eindeloos in cirkeltjes ronddraaien. Meer dan vijf, zes opties maakt niet gelukkiger.

Waar twee generaties geleden de liefde nog in een vissenkom werd gemaakt – je had slechts de keuze uit een paar huwbare partners in je dorp - hebben we tegenwoordig de oceaan die internet heet tot onze beschikking. Zelfs wanneer je als kluizenaar leeft of ziek thuiszit met diepdonkere wallen en een druipneus kun je aandacht voor jezelf opeisen met een knap profielfotootje en pakkend tekstje. Op elk tijdstip van de dag. Je kunt alleen in Nederland al kiezen uit driehonderd datingsites en talloze sociale netwerksites. We denken dat geluk synoniem is met meer keuzevrijheid. Wij vinden dat het allerhoogste goed. Elke dag opnieuw worden we geconfronteerd met talloze beslissingen die ons geluk moeten vergroten. Te beginnen met de kleur van het koffiekuipje, eindigend met onze favoriete tv-serie. Ook in ons liefdesleven mogen we - sinds hippies, anticonceptiemiddelen en geëmancipeerde vrouwen de weg vrijmaakten - improviseren hoe we liefhebben, met wie, hoe lang en hoe vaak. Totdat de liefde op is, dan zoeken we verder. Dit is de paradox van de keuze. Juist het hardnekkig zoeken naar de beste optie houdt ons ongelukkig in de liefde. Om liefde een kans te geven moeten we - af en toe - stoppen alle lijntjes open te houden.

Voor- en nadelen van online daten
Online mensen ontmoeten heeft voordelen. Vooral wanneer je in je dagelijkse leven weinig kandidaten tegenkomt. Daarnaast kom je mensen tegen die je normaal nooit zou tegenkomen - bijvoorbeeld omdat ze in Apeldoorn wonen, aan handboogschieten doen en nooit in het café hangen. Dat is hartstikke leuk natuurlijk. online daten vergroot je kansen een partner te vinden. Aan de andere kant laat onderzoek zien dat sommige online daters pas echt aan keuzestress leiden. Criteria als uiterlijk, lengte, opleiding, BMI worden veel belangrijker dan normaal. Hoe meer mensen te kiezen hebben, hoe oppervlakkiger de selectie-eisen worden. Kan ook niet anders: je wilt ook een keer aan daten toekomen. 'Een man kleiner dan 1,80, met mbo-opleiding en wegtrekkende haargrens' krijgt van van mijn kennis Mira geen enkele kans meer. Op een datingsite althans. Haar ex-vriendje – ‘mijn grootste liefde tot nu toe’ – zou ze in het echt nooit hebben ontmoet als ze op zijn profieltje zou afgaan.

Voor perfectionisten en twijfelaars – een groep die groeit naarmate de mogelijkheden toenemen – is het een hele uitdaging gelukkig in de liefde te zijn. Veel keuze hebben maakt ons perfectionistischer en oppervlakkiger – we willen de knapste, slimste of succesvolste die we kunnen krijgen in plaats van degene met wie we goed kunnen opschieten. En als jij er wel uit bent, dan wellicht de ander weer niet. Al die mogelijkheden doen ons collectief het hoofd op hol slaan.

Gearrangeerde huwelijken versus liefdeshuwelijken
Huwelijken die gebaseerd zijn op liefde beginnen vaak goed als het gaat om het ervaren van intimiteit en verbondenheid, maar de ‘cijfers’ dalen behoorlijk na verloop van tijd. Gearrangeerde huwelijken beginnen met een lager gevoelscijfer, maar groeien naar het niveau waarmee de liefdeshuwelijken begonnen. Lastig voor te stellen misschien, maar er zijn aannemelijke redenen voor te bedenken. Relaties waarin passie en chemie de boventoon voeren zijn op de lange duur minder stabiel dan relaties waarin vriendschap en een overeenkomstige basis centraal staan. Je kunt ervan uitgaan dat uitgehuwelijkte partners (noodgedwongen) vaak veel gemeen hebben qua normen, waarden en herkomst. Een belangrijkere reden: in ‘liefdeshuwelijken’ liggen de verwachtingen hoger, waardoor partners eerder teleurgesteld raken. Verliefdheid als basis van een relatie is vragen om teleurstelling. Je begint in de zevende hemel en alles wat daarna komt lijkt al snel schraal. Al is het maar omdat je lichaam de chemie achter de roes niet kan blijven volhouden.

Wie eindigt met wie?
Wat nu precies de vonk doet overslaan tussen twee mensen is lastig te beantwoorden. Stom toeval en timing blijken daarbij heel belangrijk. Lust, verliefdheid en hechting worden in gang gezet door verschillende hersencircuits Zo drijft een speciaal ontworpen lustcentrum ons op zoek te gaan naar seks, het verliefdheidscentrum doet ons onze aandacht voor langere tijd richten op één bepaalde partner en het hechtingcentrum zorgt ervoor dat wij lang genoeg bij die partner blijven om voor jonge nakomelingen te zorgen. Deze ingewikkelde chemie wordt aangedreven door biologische, toevallige en aangeleerde tragers. In de praktijk vinden de meeste mensen een partner met dezelfde etnische en sociale achtergrond, met een vergelijkbare intelligentie, opleiding, aantrekkelijkheid, overeenkomstige normen en waarden. Het is logisch te veronderstellen dat die mensen sowieso al in elkaars buurt verkeren, wat de kans vergroot dat zij elkaar zullen vinden.

Naast deze en andere voor de hand liggende evolutionaire redenen om mensen te vallen (zoals gezondheid en schoonheid) zijn er nog allerlei situationele toevalligheden die bepalen of we iemand leuk vinden. Zo wordt het archetype van de ideale partner door toevallige ervaringen in onze vroege jeugd bepaald.Psycholoog John Money stelt dat we vanaf ons achtste levensjaar een soort mentale blauwdruk van onze ideale liefdespartner ontwikkelen. Je guitige campingvriendje, het meisje met de lieve glimlach of je favoriete tv-held kunnen de eerste vlinders in je buik laten ontstaan.

Ook allerlei toevalligheden in het hier en nu zijn van belang voor de aantrekkingskracht. Zo worden we - over het algemeen - eerder verliefd op mensen die aardig voor ons zijn en die ons ook aantrekkelijk en leuk vinden. We staan over het algemeen meer open voor liefde als we in een kwetsbare of nieuwe fase van ons leven zijn belandt. Bijvoorbeeld omdat we naar een nieuwe stad zijn verhuisd of een nieuwe baan hebben. Maar zo groots als een verhuizing hoeft het geeneens te zijn. Alles wat het lichaam opwindt of mensen uit hun normale evenwicht haalt - zoals een ongemakkelijk momentje waarbij per ongeluk koffie over elkaar heen wordt gemorst - kan mensen meer ontvankelijk voor elkaar maken.

Opposites atrract? Gelukkig niet.
Een groot misverstand is dat tegengestelden elkaar aantrekken. In de praktijk vallen de verschillen inderdaad meer op dan de overeenkomsten, maar uiteindelijk zijn het de overeenkomsten die ons aantrekken en bij elkaar houden. Wij vinden mensen die qua persoonlijkheid en uiterlijk op ons lijken interessanter als het gaat om relaties en vriendschappen. We worden meer gedreven door herkenning dan de zucht naar het onbekende. Zo vinden de meeste mensen iemand aantrekkelijker naarmate deze meer dezelfde gezichtsverhoudingen heeft als zijzelf. Oer-psycholoog Freud had gelijk dat wij vaker vallen op mensen die enigszins op onze vaders en moeders lijken. We zien graag enige genetische en familiale verwantschap in onze partner.

De waan van verliefdheid
Verliefdheid is een pure harddrug. Onder invloed daarvan kan samen een patatje eten in het felle tl-licht van een snackbar voelen als dineren in een vijfsterrenrestaurant bij het haardvuur. Waarom is dit zo? De evolutie is niet gebaat bij twijfelaars en verliefdheid is dé manier om alles te negeren en helemaal op te gaan in de parendans. Dat vergroot de kans op succesvolle voortplanting. Als iemand aan jouw liefdesideaal voldoet, laat je lichaam je dat onomwonden weten. Verliefde mensen willen maar één ding: bij hun geliefde zijn. Het is een obsessieve focus die maakt dat we één persoon interessanter, mooier, leuker, beter vinden dan de overige zeven miljard mensen op de planeet. Een heerlijke waan waar werk, studie en andere relaties onder kunnen lijden. Zeker nu we ons tegenwoordig niet meer door anderen (sociale druk, cultuur, religie) laten vertellen met wie we verkering moeten hebben is verliefdheid het sterkste bindmiddel dat we hebben. De roes maakt dat twee mensen met elkaar willen versmelten, dat ze eigenschappen en liefhebberijen van een partner accepteren die ze normaal als afstotelijk ervaren en dat ze bereid zijn te investeren in een gezamenlijke toekomst. Vrouwen krijgen, als ze verliefd zijn, meer zin in seks doordat het de productie van testosteron stimuleert, terwijl dit bij mannen juist andersom is. Hierdoor blijven zij gefocust op één vrouw en neemt hun drang tot ‘jagen’ af. Verliefdheid laat mannen en vrouwen iets meer op elkaar lijken.

De ideale partner
Die bestaat dus niet. We weten misschien best dat de partner die ons op alle fronten kan bevredigen een mythe is. Maar omdat we graag monogaam zijn, hopen we toch dat onze levenspartner aan zo veel mogelijk verschillende verlangens beantwoordt. Je moet in de zoektocht ergens een grens trekken, anders kom je nooit aan de bak. Het is goed te realiseren dat wat we zoeken en vinden in een partner altijd een compromis zal zijn. Sterker, elk mens is per definitie een compromis. Sommige eigenschappen kunnen per definitie niet in één mens bestaan en sommige combinaties van eigenschappen komen weinig voor. Lieve, zorgzame mannen worden bijvoorbeeld niet zo snel succesvol en rijk, daarvoor heb je nu eenmaal ook een beetje competitiedrang, frustratie en agressie nodig. Mannen die zorgzaam én succesvol en rijk zijn, zijn vaak bezet of hebben extreem veel keuze en stellen hoge eisen. Een hoog libido maakt vreemdgaan waarschijnlijker. Succesvol zijn in je werk gaat vaak samen met minder aandacht voor een partner.

Hoe kom je aan een leuke partner?
Nu komen de open deuren en clichés (uiteraard wel wetenschappelijk onderzocht): 1. Gelukkig zijn zónder partner is de beste manier om er eentje te vinden. Waarom? Geluk trekt geluk aan. Gelukkige mensen lachen meer en dat is aantrekkelijk. Gelukkige mensen trekken er meer en vaker op uit. Gelukkigen worden minder krampachtig als ze weer eens met een aantrekkelijk iemand praten. Enzovoorts. Kortom, mensen die heel graag een leuke partner willen, vinden die minder snel. Ben je niet zo gelukkig? 2. Doe gewoon alsof je het wel bent, ga erop uit en ontmoet alsnog mensen. Behalve dat je daadwerkelijker iets gelukkiger wordt als je dóet alsof je gelukkig bent, laat onderzoek naar geluk zien dat mazzelaars en geluksvogels niet per se knapper, intelligenter, charmanter of leuker, ze doen gewoon meer. Het is geen magie dat ze meer kansen in het leven krijgen en benutten, het is statistiek. Ze zijn vaak op het juiste moment op de juiste plek omdat ze gewoon op meer plekken komen. Tot slot. 3. Wees niet te perfectionistisch en staar je niet blind op een ideaalbeeld. Natuurlijk, seksuele aantrekkingskracht en een fijne geestelijke klik zijn essentieel. Als je weinig passie, lust en liefde voelt dan zijn jullie misschien niet voor elkaar gemaakt. Maar je hoeft die gevoelens niet meteen in heftige intensiteit te hebben. Geef ook mensen een kans die niet direct aan jouw ideaalbeeld voldoen. Nogmaals, de perfecte partner bestaat niet. Gelukkig maar - hoe saai zou dat zijn?

Dit artikel is samengesteld uit de volgende artikelen:

Was liefde vroeger eenvoudiger?
Waarom de een en niet de ander?
Gids voor langdurig samenzijn
Liefde en het keuzeprobleem
Hoe vergroot je dat een date je geliefde wordt?
Bestaat de ware? Heeft iedereen een soulmate?
Hoe onderzoek naar therapie de liefde verandert

Evert, een vriend van mij, heeft al een tijdje last van een gebroken hart. Hij werd een half jaar geleden verlaten door een vrouw waarmee hij een korte, maar passionele scharrel had. Nu wil hij weer gaan daten, maar durft dat niet goed. We hadden een heftig gesprek, waarin hij bekende dat hij ‘nog rouwde’ om die ex. Ik moest lachen. Rouwen!? Really!? Een half jaar na een scharrel. Een scharrel... drie weken telt toch niet als een relatie?

Het fascineerde me, waar zit hij nou eigenlijk zo mee? Het kan niet zo zijn dat hij zijn verloren liefde als persoon echt mist, want ze was nog niet echt onderdeel van zijn leven geworden. Haar aandacht kon en kan hij ook van anderen krijgen. Wat is het dan? We kwamen tijdens ons gesprek uit op iets dat het beste te omschrijven is als luchtkastelen, teleurstelling en valse hoop. Hij heeft nog steeds verdriet om de toekomst die hij zich met haar had voorgesteld (het luchtkasteel) die nu niet door gaat (de teleurstelling), maar ook een soort ‘wat nou als’ gevoel (valse hoop). Het deed mij denken aan het ludduvuddu dat ik eens bijna een jaar heb gevoeld over iemand waar ik anderhalve maand (!) een affaire (!) mee heb gehad. Van de week kwam ik een collega tegen die eenzelfde verhaal vertelde. Wat is het toch met sommige ‘liefdes’? Hoe kun je daar toch zo aan blijven plakken?

Rouwfases

Vanuit mijn werk als arbeids- en organisatiepsycholoog, ken ik de verandercurve. Dit is een model dat de fases laat zien die we als mensen doorlopen wanneer er iets (ongewenst of onverwacht) verandert. Deze curve is gebaseerd op de rouwcurve van Kübler-Ross. Verandering betekent namelijk altijd verlies van wat er was. Evert leek te zijn vast gelopen in de Impasse-fase van de curve. Niet meer echt verdrietig, bij tijd en wijle ook wel berustend, maar nog niet toe aan loslaten.

Hij heeft dus rationeel wel het besef dat het over is, maar dat nog niet volledig geaccepteerd. Dat dat zo moeilijk is komt doordat er nog een deurtje naar het verleden openstaat. ‘Het kan nog’ denk je, maar dat is een luchtkasteel.

Luchtkastelen leiden tot teleurstelling
Je zag het al helemaal voor je, samen een leven opbouwen. Met haar kinderen, met zijn geld, met haar reislust, met zijn optimisme, zou jouw leven nóg leuker worden dan het al was. En dat is allemaal nooit uitgekomen. De fantasie over hoe het zou kunnen zijn, die je overigens aan het begin van iedere nieuwe relatie hebt, geeft je je mooie roze bril. Dit maakt dat je vooral de leuke dingen van iemand ziet. Normaal gesproken, wanneer een relatie doorzet, neemt dat langzaam af en wordt het vervangen door de (mooie) werkelijkheid. Wanneer je echter (plotseling en ongewild) zonder dat luchtkasteel komt te zitten, doet dat zeer. Het ideale beeld blijft overeind en je komt met een gigantische leegte in je toekomst te zitten. Het zou toch zo mooi zijn! Waarom ziet die ander dat nou niet? Afscheid nemen van een gefantaseerde toekomst blijkt net zo zeer te kunnen doen als afscheid nemen van een bestaand gezamenlijk leven. Het zijn dezelfde hersengebieden die we daarbij activeren, er wordt geen onderscheid gemaakt tussen echt en fantasie.

Hier ontstaat vaak ook de neiging om maar in de buurt van de ander te blijven. Als je hem of haar nou maar kan overtuigen van wat jij ziet, dan komt het wel goed. Als je elkaar nog één keer kunt zien, als je nou maar afvalt, als je vertelt dat je aan jezelf hebt gewerkt, dan is er nog een kans. Hoop heet dat. Vaak is het onterecht en dus valse hoop. De ander heeft een beslissing genomen en dat was niet voor niets. Die ziet het niet zo en dat gaat ook niet gebeuren. Iedere keer dat jij je hoop aanwakkert, ervaar je dus ook weer teleurstelling.

Alweer cognitieve dissonantie
Helaas zijn toekomstdroomkastelen hardnekkig. Het is heel lastig om afscheid te nemen van een deel van je werkelijkheid, of dat nou echt, of gefantaseerd is. Wij mensen zijn nou eenmaal slecht in het accepteren van een andere werkelijkheid dan de onze. Cognitieve dissonantie heet dat pijnlijke proces. Daar schreef ik al eens eerder over.
Het houdt in dat de werkelijkheid zoals je die voor je ziet ‘schuurt’ met de werkelijkheid zoals jij die in je hoofd had en dat maakt dat je hersenen in de weerstand gaan. Je herinnering wordt nóg mooier, je hoop nog dieper, je vastberadenheid nog groter. Je gaat koste wat kost voor wat je in je hoofd hebt, want het kan immers niet zo zijn dat jij ongelijk had. Het kan (volgens jouw onbewuste) niet zo zijn dat je jullie liefde bij elkaar gefantaseerd hebt, dus je gaat jezelf overtuigen van je eigen gelijk. Met bijbehorend hartezeer, want de werkelijkheid past zich niet zo maar aan jouw gedachten aan.

Dit gebeurt met affaires en andere onmogelijke liefdes harder dan met ‘normale’ relaties, omdat je bij deze liefdes al vanaf het begin tegen de bierkaai aan het vechten bent geweest. Al vanaf het begin heb je jezelf en vaak ook anderen, verteld dat het heus wel een goed idee was om samen te zijn, ondanks alle omstandigheden. Deze vechtstand blijft nog lang na het beëindigen van je relatie in werking. Je verdedigt je eigen gelijk tot je er bij neer valt en je hart volgt gedwee.

De remedie?
Door de zure appel heen bijten. Rationaliseren en relativeren. Jezelf dag na dag vertellen dat het echt zo is, dat je het misschien verkeerd gezien hebt, maar vooral dat het nu écht over is. Realiseer je dat het dagdromen over de ander niets anders is dan dagdromen over trouwen met Brad Pitt of Angelina Jolie; een fantasie. En dat als je dat blijft doen, je je eigen pijn in stand houdt. Niet doen dus. Tenzij je Brad Pitt of Angelina Jolie heet.

Zonder verwachtingen geen teleurstelling. Als je stopt met hopen en verwachten, kun je niet meer teleurgesteld worden. Maak jezelf los van die ander, ga er op uit, zoek afleiding. Ga leuke dingen doen, ga daten, word verliefd. Want ja, dat kan gewoon. Je kunt best teleurstelling verwerken door plezier beleven aan iets anders. Dat is niet verboden, het is niet onverstandig, het is niet slecht. Het is een mogelijkheid, waar je aan toe kunt geven. Je wordt tenslotte ook niet zo maar op iedereen verliefd, toch? Zo lang je niet de problemen van je vorige relatie (en dan bedoel ik relatie, niet scharrel) mee neemt naar je nieuwe liefde, is alles mogelijk! Ontdek hoe leuk het kan zijn met een ander, daardoor kun je ontdekken dat je je ex helemaal niet meer nodig hebt.

Alles wat je aandacht geeft, groeit. Als jij jezelf blijft vertellen dat je moet rouwen, er nog niet overheen bent en tijd nodig hebt, dan wordt dat waar. Als je jezelf bij elkaar raapt en besluit weer je leuke zelf te worden, dan wordt dat waar. Maak je keuze en leef er naar.

Natuurlijk is het spannend - misschien zelfs eng - om je opnieuw open te stellen, maar dat hoort bij het leven. Als je daartoe bereid kunt zijn, in plaats van vast te houden aan angst, luchtkastelen en je misplaatste onzekerheid, kun je plezier beleven aan daten en misschien zelf iets nieuws opbouwen, waar dat uiteindelijk ook heen gaat.

Evert heeft een paar weken na ons gesprek overigens een hele leuke date gehad via Tinder en is nu al een paar weken voorzichtig aan het ontdekken waar dit naar toe kan gaan.

Wil je meer lezen over het genezen na een relatiebreuk of verlies?
De ex die maar niet exit gaat
Relatieverslaving: bestaat dat wel? En kun je er vanaf komen?
Wanneer twijfel de liefde bedreigt
Oud liefdeszeer: schrijven werkt

Als (relatie)therapeut heb ik twijfel en verwarring hoog zitten. Het is namelijk een voorstadium van verandering, groei en nieuwe inzichten. Er is echter één situatie waarin twijfel vooral verlammend werkt: als het te lang duurt en partners elkaar klemzetten. Dat is voor de liefde funest.

Helaas is relatietwijfel geen wiskundepuzzel die je met een formule kunt oplossen. De meeste mensen kunnen hun twijfels niet zomaar ontcijferen en heftige emoties zoals angst, hechting, schuldgevoel, spijt, in de unieke interactie met de geliefde, maken het nog lastiger. Twijfel van de één, maakt de ander al snel onzeker, opgefokt, verdrietig of verward. En dat geeft de twijfelaar nog meer reden om te haperen. Dit geeft een vicieuze cirkel die zich lastig laat doorbreken. Vaak blijven partners een tijdlang morrend bij elkaar tot er iets dramatisch gebeurt of een van beiden er echt niet meer tegen kan. Soms verzanden dit soort relaties in een vermoeiende knipperlicht-toestand waarbij elke ‘pauze’ tot nieuwe hoop en energie leidt om het weer te proberen. Meestal met precies hetzelfde resultaat tot gevolg.

Vaak zien partners de twijfel van hun partner als kwaadwil, net zoals vreemdgaan of schelden. ‘Jij ben diegene die twijfelt aan onze relatie dús jij bent oorzaak van mijn pijn.’ De achterliggende boodschap is: jij bent schuldig, alleen jij kan het oplossen. Deze verwijtende houding maakt helaas nóóit dat de twijfelaar minder zal twijfelen. Het is namelijk geen bewuste keuze om te twijfelen, en iemand kan er niet zomaar mee stoppen omdat het onhandig is.

Om erachter te komen waaruit de twijfel bestaat, en of het oplosbaar is, moeten beide partners tijdelijk ruimte en vrijheid creëren om het te onderzoeken. Dat voelt tegennatuurlijk: het ‘slachtoffer’ van de twijfel wil meestal niets liever dan laten zien hoeveel pijn, verdriet, slaapproblemen en zorgen door de twijfelaar heeft. Die zal het gebrek aan controle willen compenseren door te ‘trekken’, te jammeren, herhaaldelijk waarom-vragen te stellen of de partner proberen te overtuigen dat die twijfel nergens op slaat. Dit zijn juist prima manieren om de twijfelende partner meer onder druk te zetten en verder weg te duwen.

Partners belanden vaak ook in eindeloze discussies die bedoeld zijn om die twijfel te slechten. ’Ik ben gewoon niet zo intellectueel als jij’ of ‘Jij houdt van reizen en avontuur en ik ben meer een huismus.’ Dat klinkt redelijk en de ander zal er tegenin kunnen brengen dat ie intellectuelen juist saai vindt en het reizen wel een beetje gehad heeft. in de praktijk raken stelletjes zo verzeild in een uitputtende welles-nietes-discussie. Dit debat is zonder uitzondering zinloos. Waarom? Ons brein zoekt pas achteraf naar argumenten die bij ons gevoel passen. En níet andersom. De twijfelaar zal bij elk argument van de partner geneigd zijn te zoeken naar een tegenargument dat zijn twijfel juist bevestigt. ‘Jij vindt dat we dezelfde humor hebben? Nou ik weet nog toen we …’ Daar komt nog bij dat de twijfelaar vaak niet durft te zeggen wat hem echt dwarszit uit angst de kwetsbare partner nog meer te kwetsen. Kortom: argumenten verhullen vaak de echte gevoelsmatige bezwaren en issues en je kunt die twijfel niet zomaar wegpraten.

Ben jij het slachtoffer van de twijfel? Een stap terugdoen en je twijfelende partner (tijdelijk) de twijfel gunnen is het beste wat je kunt doen. Het is je goed recht om verduidelijking vragen, maar probeer je partner niet te overtuigen of in een hoek te drukken. Een onderzoekende, niet-veroordelende houding, brengt je meer dan een defensieve houding waarmee je jouw partner continu met jouw boosheid en angsten confronteert en diens twijfel veroordeelt. Die voelt zich misschien extra schuldig, maar dat zal jullie niet verder helpen. Sterker nog: vaak is juist het vrijelijk kunnen uiten van de twijfel een goede manier om tot elkaar te komen en de relatie een nieuwe boost te geven. In elk geval komen jullie er sneller achter waaruit de kern van de twijfel bestaat als de druk even van de ketel is. Als de twijfel echt groot is kan het goed zijn een officiële pauze in te lassen en elkaar even niet meer te zien.

Waaruit bestaat de twijfel?
Vaak wordt relatieonvrede in krachtige, maar vage taal aangekondigd: ‘Ik mis het wij-gevoel’ of ‘De magie is gewoon weg.’ Laat deze stellige taal je niet afschrikken en vraag oprecht naar wat dat in de praktijk betekent. ‘Waaruit bestaat dat wij-gevoel voor jou dan concreet?’ Hoe ziet dat eruit? Wat maakt precies dat je het eerst wel had? Zou het nog terug kunnen komen?’ In de praktijk blijkt het wij-gevoel vaak genoeg terug te kunnen komen wanneer je sms’t dat je later van je werk komt, af en toe eten kookt of een geïnteresseerde vraag stelt. Iets wat jij als een ‘onnodige sms’ ziet kan voor een partner betekenen dat jij hem of haar ‘serieus neemt’. Vaker vertellen wat jou bezighoudt of een leuk uitje regelen kan de magie op ‘magische’ wijze doen terugkeren. Soms is de betovering voorgoed weg, maar durft iemand dat nog niet aan zichzelf en jou toe te geven. Dan kun je hoog of laag zingen, maar al jouw pogingen om je partner om te praten zijn gedoemd te mislukken. Alleen de tijd zal dat duidelijk maken of de liefde opnieuw kan opbloeien.

In elk geval: het allerbelangrijkste – voordat jij boos wordt, jezelf gaat rechtvaardigen of in je schulp kruipt – is erachter te komen wat je partner concreet in de relatie mist. Niet als vaag verwijt (‘Ik wil gewoon serieus genomen worden’) maar als concreet en positief geformuleerde wens: ’Ik wil dat je me betrekt bij aankopen en belt als je te laat bent.’ Pas als je concreet weet wat de partner verwacht, kun je bepalen of het iets is wat je überhaupt kúnt en wílt veranderen.

Want dat is de hamvraag: kúnnen en wíllen jullie elkaar tegemoetkomen in wederzijdse verwachtingen?

Is het iets waar je aan kunt werken?
Aan sommige onvrede valt prima te werken, aan andere niet. Communicatieproblemen en kleine huishoudelijke geschillen zijn met voldoende goedwil eenvoudig op te lossen, maar verschillen in basisbehoeften niet. Als je partner wil dat je zijn hobby of interesses deelt, dan kun je daar nog voor openstaan. Andersom ook. Doe een zeilcursus, pik een housefeestje mee, ga mee naar die parenclub als je het aandurft. Als jullie echter van elkaar verwachten dat de ander een fanatiek zeiler, extraverte feestganger of swinger te worden terwijl dat uiteindelijk niet bij jullie past, dan hebben jullie een onoplosbaar probleem. Je kunt best wat meer moeite voor elkaar doen, maar een andere persoonlijkheid zullen jullie niet krijgen.

Volgens psycholoog Dan Wile valt ongeveer 70 procent van alle conflicten in de categorie ‘permanent’. Na vier jaar vervolgonderzoek ruziën echtparen nog steeds over precies dezelfde dingen als in hun begintijd. De een wil veel tijd voor zichzelf, de ander doet het liefst alles samen. De een houdt van orde en regelmaat, de ander is wat impulsiever. De een is opgeruimd, de ander houdt van een functioneel rommeltje. De een communiceert direct en standvastig, de ander is flexibel en meegaand. De een weet precies en meteen wat hij/zij wil, de ander moet er eerst over denken. Wile: ‘Bij het kiezen van een vaste partner kies je onvermijdelijk ook voor een specifieke reeks onoplosbare problemen waarmee je de volgende tien, twintig of vijftig jaar zult worstelen.’ De conclusie: het heeft geen zin om te wachten tot je partner verandert, want dat zal nooit gebeuren. In goede relaties worden permanente problemen dan ook niet opgelost, maar beide partners zoeken en vinden samen een manier om ermee om te gaan. Het belangrijkste is dat je duidelijk maakt dat je ondanks de problemen de persoonlijkheid van je partner wel accepteert. Mensen die hun partners proberen te veranderen maken zichzelf en de ander daarmee gek.

Het besef dat een partner niet zal veranderen is misschien pijnlijk, maar ook broodnodig. Intens van iemand houden betekent helaas niet dat jullie in een werkbare relatie zitten. Soms zijn behoeften en persoonlijkheden gewoon te verschillend. Hoeveel je allebei ook je best doet, de relatie zal altijd onbevredigend blijven. Iemand die een gezin wil, heeft uiteindelijk weinig te zoeken bij iemand die dat niet wil. Iemand die verlatingsangst heeft en veel bevestiging nodig heeft past niet bij iemand die bindingsangst heeft en nogal onafhankelijk en op zichzelf is. Iemand die heel koppig en dominant is, botert niet met iemand die dat ook is. Enzovoorts. Na een paar serieuze relatiepogingen, zouden deze mensen wijs genoeg moeten zijn om de stekker eruit te trekken.

Het is wel zinnig om tenminste één keer het gevoel te hebben gehad dat jullie alles hebben gegeven. Dat voorkomt spijt. Twijfelaars belanden vaak in een knipperlichtrelatie omdat ze halfslachtig doorgaan en daardoor het knagende gevoel houden dat er meer in hun relatie zit dan er uitkomt. Hierdoor houdt de verlammende twijfel juist aan. Er zit nog een paradoxale kant aan lastige relaties. Hoe meer bloed, zweet en tranen je aan een partner kwijt bent - iets wat juist in lastige relaties gebeurt - hoe moeilijker het is om je verlies te nemen, en hoe langer je zult blijven investeren, enzovoorts. Deze paradox wordt ook wel de Illusie van de investering genoemd. Hierom zijn lastige relaties vaak zo verslavend. Net zoals de gokverslaafde blijf je op de knoppen drukken totdat er weer een keer wat munten rollen.

Voordat jullie besluiten de relatie echt te beëindigen is het goed te weten of jullie niet onnodig gehinderd werden door onrealistische verwachtingen. We zijn bijna allemaal opgegroeid met romantische sprookjes en irreële fantasieën over liefde en seks. Lees voor de grap eens wat willekeurige profielteksten op een datingsite. De gemiddelde dater zoekt het onmogelijke. Vrouwen die er standaard uitzien alsof ze van een fotoshoot komen, jouw absurdistische humor delen en graag met je in de modder willen kamperen bestaan ook alleen in je hoofd. Een knappe, gespierde avonturier die voor zijn lol Tsjechov leest, een topbaan heeft, een gezin wil en niet vreemdgaat bestaat niet. Of hij is bezet. Of hij gaat stiekem toch vreemd en zit aan de drugs. Al deze ideaalbeelden staan een normale relatie, met iemand van vlees en bloed, in de weg. In een gewone relatie heb je vaak genoeg te maken met slechte muzieksmaak, oninteressante verhalen, diarreegeur, ochtendhumeur, sleur en andere onhebbelijkheden. Jarenlange hersenspoeling met sprookjes over liefde en seks hebben ons daar helaas allergisch voor gemaakt. Veel mensen komen pas na hun dertigste tot de conclusie dat hun ideale partner of romantische archetype helemaal niet bestaat. En vaak genoeg komen partners er dan ook achter dat ze het zo slecht niet hadden met hun vorige partner. Ik ken mensen die zich nu een ons daten om precies weer een soort partner tegen te komen die ze ooit zelf hebben gedumpt. Tevergeefs natuurlijk. Het is lastig op waarde te schatten wat je hebt als je er middenin zit of een beperkt referentiekader hebt. Hierom zullen (vooral jonge) mensen af en toe prima relaties moeten verbreken om erachter te komen dat die breuk helemaal niet nodig was. Hoe lang het ook duurt, de belangrijkste liefdesles is hetzelfde: de ideale partner bestaat niet, en het komt de liefde ten goede om dat te weten.

Dat neemt overigens niet weg dat er genoeg partners overblijven die je maar beter kunt vermijden. Partners die, nadat ze eerder beterschap beloofd hebben, nog steeds liegen, schelden, manipuleren, slaan en vreemdgaan bijvoorbeeld. Gok er voor het gemak en jouw levensgeluk maar op dat deze mensen nooit zullen veranderen. Al helemaal niet als jij hun wangedrag keer op keer toch toelaat. Misschien dat zo’n partner op het moment suprême oprecht spijt heeft, maar de kans dat ie dat morgen of overmorgen vergeet is groot. Net zoals jij na een periode van gezond eten, jezelf toch weer zult verlustigen aan junkfood, net zo vergaat dat de ‘foute’ partner met diens zwakheden. Helaas hebben de meeste mensen hun verlangens en reflexen nooit helemaal onder controle. Ook niet als ze echt destructief zijn. Wil jij weten of jouw partner in de toekomst zal veranderen? Een nuttig gezegde uit mijn leerboek over systeemtherapie luidt: ‘Eén keer is toeval, twee keer is verdacht, drie keer is een patroon.’ Wie geen ezel in de liefde wil zijn, moet af en genadeloos eerlijk naar zichzelf en z’n partner zijn. Maar vooral naar zichzelf.

Meer lezen over liefde en relaties?
Moeilijke relaties: doorgaan of niet?
Was liefde vroeger eenvoudiger?
Waarom de een en niet de ander?
Gids voor langdurig samenzijn
Liefde en het keuzeprobleem
Hoe vergroot je dat een date je geliefde wordt?
Wat is relatieverslaving?
Bestaat de ware? Heeft iedereen een soulmate?
Hoe onderzoek naar therapie de liefde verandert

Sinds de mens taal heeft ontwikkeld is zijn positie op de hiërarchie van de evolutieladder onbetwist. Door met elkaar te praten kunnen we beter samenwerken en onszelf op grote schaal organiseren. Het gemiddelde dier heeft slechts wat klanken en gebaren tot zijn beschikking om zijn toehoorders iets duidelijk te maken. Dat gebrek aan duidelijkheid en nuance moet hij compenseren door weg te rennen of aan te vallen.

Maar, hoewel taal een hoop kan verduidelijken, verwart het net zo goed. We gebruiken taal ook om te verhullen wat we echt vinden. Liegen, slijmen, goedpraten, allemaal producten van de taal.

Daarnaast heeft taal ook onbedoelde bijeffecten. Ze creëert namelijk haar eigen werkelijkheden. Zo hebben we hebben bijna overal wel een woord voor, maar we vergeten vaak dat veel van die woorden niet een concreet ding beschrijven dat je in de werkelijkheid kunt aanwijzen. Ze bestaan alleen omdat we er een woord voor hebben verzonnen. Veel woorden zijn containerbegrippen die iedereen op zijn eigen manier kan invullen of interpreteren. Een woord als ‘liefde’ is er ook zo één. Voor iedereen betekent het - door cultuur, ervaring en verschillende biologische behoeften - net iets anders. Voor de een is het een seksuele obsessie die meer lijkt op een verslaving dan genegenheid, voor een ander de wens om voor anderen te zorgen, voor weer een ander is het vooral een gelijkwaardige vriendschap waarbij je meest intieme gedachten met elkaar deelt.

Het schijnt dat de meeste mensen zo’n zestigduizend woorden in hun vocabulaire hebben en die gebruiken ze, bij nadere beschouwing, vaak op een nogal willekeurige, slordige, dwingende of indirecte manier. Elke relatietherapeut zal dat beamen. Partners raken geregeld geïrriteerd of teleurgesteld omdat hun metgezel maar niet ‘wil’ begrijpen wat voor hen zo vanzelfsprekend is. Hieronder nemen we twee veel voorkomende valkuilen onder de loep, maar eerst geef ik je de twee belangrijkste adviezen voor een vruchtbare communicatie.

De belangrijkste twee vragen die je in al je interacties als leidraad kunt nemen:

1. Welk gedrag wil ik uiteindelijk oproepen?
2. Hoe communiceer ik zo dat de kans dat dit gebeurt zo groot mogelijk is?

Over het algemeen probeer je elkaar te begrijpen of iets te laten doen of ervaren. Er zijn verschillende manieren om dat te doen. Als je graag een glimlach op het gezicht van je partner ziet, dan kun je beter zelf wat vaker glimlachen of iets grappig vertellen dan er direct om vragen. De vraag ‘kun je eens lachen?’ werkt meestal nogal averechts. Probeer maar eens.

Effectief communiceren is meer dan het aanleren van regeltjes. Het vraagt om aandacht en nieuwsgierigheid. Aandacht voor wat je zelf voelt en wilt. Aandacht voor je woorden, toon en gebaren. Aandacht voor de reacties van de ander. Soms zijn minimale (non-verbale) signalen al genoeg om een betekenisvolle communicatie op gang te houden. Een liefdevol tikje op de schouder om te laten zien dat je er voor iemand bent. Aandachtige stilte en een luisterend oor in plaats van je goedbedoelde advies er doorheen willen drukken. Of juist een blik op je horloge om te laten zien dat de tijd dringt en dat de ander maar eens ter zake moet komen.

In andere gevallen is er meer nodig om tot elkaar te komen: een goede verklaring waarom je de afspraak vergeten bent. Een oprecht excuus nadat je bent betrapt op een leugen. Een goed verhaal om de ander te overtuigen jou geld te helpen. Een eerlijke confrontatie over iets wat jou in de relatie stoort.

Zowel subtiele als directe communicatie kan om verschillende redenen lastig zijn. En niet iedereen is behept met voldoende inlevingsvermogen en sociale vaardigheden. Veel partners bedoelen niets dan goeds en toch komt dat bekaaid hun mond uit. Ik ken mensen die een compliment kunnen laten klinken als een belediging. 'Je ben toch een stuk minder dom dan ik dacht.'

Gelukkig is de oorzaak van communicatieve misverstanden vaker een gebrek aan oefening dan iets anders. Een beetje meer moeite, helderheid en eerlijkheid in je communicatie kan wonderen doen. Vooral in liefdesrelaties waarin we nogal veel van elkaar verwachten is het nuttig om je communicatie te scherpen. Veel partners zwijgen of liegen liever dan dat ze de moed verzamelen om aan te geven waar ze écht behoefte aan hebben. Deze ‘luiheid’ voorkomt strijd op de korte termijn, maar brengt veel partners op de lange termijn in de problemen.

Hoe vager en indirecter de communicatie, hoe meer speling en ruimte er is voor misverstanden en groeiende onvrede. Soms is het geen luiheid of angst voor confrontatie, maar is er een blinde vlek aan het werk. Veel mensen gaan er vanuit dat hun partner zou moeten snappen waar zij behoefte aan hebben. ‘Dat klinkt vaak zo: ‘Ze zou toch moeten voelen dat ik nu even alleen moet worden gelaten.’ ‘Hij snapt het heus wel als ik later kom en het avondeten skip.’ Zij raden de gedachten of stemmingen van hun partner zonder deze eerst te checken. Dit ‘gokken’ is een veel gebruikte en vaak slechte communicatiestrategie.

Veel partners worden achteraf boos op hun geliefde zonder deze überhaupt een eerlijke kans te hebben gegeven. Ze doen mopperend klusjes die hun partner had moeten doen. Ze verwachten romantische acties die de ander niet in zijn repertoire heeft. Door het er niet over te hebben, nemen de ergernissen en misverstanden alleen maar toe. En door je vervolgens alleen maar te richten op wat er niet goed gaat bevestig je al snel dat dát inderdaad zo is. Je creëert niet de geschikte voorwaarden voor een positieve interactiespiraal. Zelfs als je partner daar verder best voor open zou staan.

Wat wil ik? Wat wil jij?
De kern van veel relatieproblemen: veel partners waarderen de dingen die hun geliefde voor hen doet anders dan hoe hun geliefde ze bedoeld heeft. Als Piet de lekke fietsband repareert van Petra en als extra het wasrek meepakt, doet hij misschien moeite die hij niet gewaardeerd ziet. Die fiets interesseert Petra misschien niet zo, ze neemt de bus wel. Zij heeft liever dat hij echt luistert als ze ergens mee zit zonder te reageren met een dooddoener, opmerkt dat ze naar de kapper is geweest of vraagt naar haar functioneringsgesprek. Persoonlijke aandacht dus. Veel mensen denken hun partner kennen, terwijl dit vaak niet zo is.

Een van de grootste eye-openers die ik in mijn wetenschappelijke zoektocht naar duurzame liefde vond, betreft een opmerkelijk Zwitsers onderzoek. Daaruit bleek dat hoe langer partners bij elkaar zijn, hoe minder goed ze elkaar blijken te kennen. In het onderzoek moesten oude en jonge stelletjes hun kennis over elkaar testen. Ze moesten vragen beantwoorden als ‘is je partner tevreden met de relatie?’ tot ‘wat is het lievelingseten van je partner?’ Paradoxaal genoeg hadden jonge stelletjes het vaker bij het juiste eind. Hoe dat kan? Elkaar kennen is geen kwestie van tijd, maar van aandacht.

Oude stellen denken dat ze elkaar beter kennen, maar ze verwarren voorspelbare reacties van hun partner (‘hij knikt weer zijn hoofd’) met wat ze denken dat er in diens hoofd omgaat (‘hij zal wel weer denken dat...’). Oude stellen checken het minder bij elkaar en gaan er ten onrechte van uit dat ze partnerlief door en door kennen. Een voorspelbare relatie hebben betekent niet dat je elkaars binnenwereld per se goed kent. Een relatie kan steeds meer en meer op routine en vanzelfsprekendheid draaien, terwijl er in beide hoofden misschien wel heel andere binnenwerelden aan het ontstaan zijn. Dat verklaart ook meelijwekkende verzuchtingen als: 'Alles ging goed tussen ons, maar toch ging die eikel (M/V) vreemd en maakte ze het uit.'

Om elkaar te kennen moet je in het hier en nu je voor elkaar blijven interesseren en vragen stellen om met elkaar in tune te blijven. Zowel jij als je partner veranderen. Het leven verandert. Alles verandert. Dat vraagt om aandacht voor wat er nu tussen jullie speelt (zonder te blijven hangen in wat er in het verleden is gezegd en gedaan.)

Een eerste stap is daarom om – per situatie - stil te staan bij wat je concreet van je partner verwacht (in specifieke situaties) en erachter te komen wat je partner precies van jou verwacht. Dit lijkt simpel, maar in de praktijk blijken mensen veel beter te weten wat ze níét willen. En dat geeft een heel ander eindresultaat.

Maak daarom regelmatig jullie verwachtingen over elkaar concreet.

Een relatie is geen contract, het is een levend ding. Zie de relatie (en je partner) niet als iets vanzelfsprekends, zoals een huis- of arbeidscontract, en zorg dat er tussen jullie een sfeer is waarin het natuurlijk is om elkaars binnenwerelden te blijven herontdekken en prikkelen. Toegegeven, dat is niet met iedere partner even makkelijk. We verschillen allemaal in de mate waarin we onze gedachten en gevoelens willen delen. Voor extraverten is die transparantie een standaardneiging, terwijl introverten spaarzamer zijn.

Hoe verschillend jullie karakters ook zijn, als je weet wat je concreet van je partner kunt verwachten en andersom, dan hebben jullie daarmee een waardevolle gebruiksaanwijzing voor de relatie in handen. Het betekent niet dat jullie die verzoeken van elkaar moeten inwilligen, maar je weet nu wel waar de echte issues en verschillen tussen jullie zitten, en waar je wel en niet aan kan of wil voldoen. Dat kan een hoop misverstanden, strijd en onnodige irritatie besparen.

In de praktijk vinden partners het vaak onnatuurlijk om te onderzoeken en te ‘onderhandelen’ over wat ze van elkaar willen. ‘Het zou vanzelf moeten gaan’ is daar vaak de impliciete gedachte erachter. Veel mensen vinden het nogal kunstmatig om preciezer te communiceren dan ze gewend zijn, maar het is vaak de belangrijkste eerste stap voor het verbeteren van verschillende aspecten van hun liefdesleven. We maken hier een beginnetje. Twee valkuilen die je vanaf nu maar beter kunt vermijden:

Lees geen gedachten
In de omgang met anderen worden we gedwongen elkaars gedrag te interpreteren. Gedachtenlezen (zonder te checken of het klopt) is een vorm van te snel conclusies trekken. Het is een projectie van je eigen ideeën, en die stroken lang niet altijd met de werkelijkheid. Ook partners die elkaar al jaren kennen komen soms tot conclusies die niet overeenkomen. ‘Oei, ze vindt me vast een vaatdoek sinds ik niet meer sport. Nu al drie weken geen seks meer gehad.’ Zij ondertussen kan denken: ‘Nou, hij doet afstandelijk de laatste tijd. Zo heb ik er geen zin in hoor.’ Uit beleefdheid, gewoonte of ongemakkelijkheid checken we soms niet wat ons dwarszit. Vaak wordt die onvrede vertaald in stekende verwijten die het echte issue onbesproken laten en de partner in het ongewisse laten. ‘Ik ga naar het café, de gezelligheid is hier ver te zoeken.’

Aldus gaan veel mensen door het leven met allerlei vermoedens en vooroordelen over elkaar die nooit eens goed gecheckt of uitgepraat worden (en die hun eigen leven beginnen te leiden).

En zelfs al heb je het vaak bij het juiste eind en ben je gezegend met buitengewoon veel mensenkennis: het zorgt sowieso niet voor een goede sfeer door te doen alsof je beter weet wat je partner voelt en denkt dan hem/haarzelf. Vooral als je partner jouw ‘telepathische krachten’ niet van je wil aannemen, doe je er goed aan je partner in zijn/haar waarde te laten. Gedachtenlezen kan de sfeer nogal verpesten:

‘Oh gut, er is weer iemand chagrijnig.'
‘Valt mee. Gewoon een zware dag op het werk. Ik ben moe.’
‘Ach man, ik ken je toch. Ben je nou nog steeds boos omdat ik je vroeg mijn moeder op te halen.’
‘Waar heb je het over? Mens ik ben moe.’
‘Ik ben dat chagrijnige gedoe van jou meer dan zat hoor. En ook nog ontkennen, zeker.’

Het is altijd beter voor de sfeer om je partner serieus te nemen:

‘Oh jee, je ziet er niet vrolijk uit. Chagrijnig?’
‘Valt wel mee. Gewoon een zware dag op het werk. Dat komt zo wel goed.’
'Oh vervelend, was het niet leuk op je werk dan?'
‘Misschien dat ik er zo over wil praten. Eerst koffie drinken?’
‘Ik zet wel even.’

Wees concreet als je ergens behoefte aan hebt
Mensen zeggen vaak in vage bewoordingen wat ze van elkaar missen. Dat klinkt dan ongeveer zo:

‘Neem me nou eens serieus.’
‘Ik wil dat je er vaker voor me bent.’
‘Ik wil graag meer quality time.’
‘Ik voel me niet bijzonder bij jou.’

Zonder dit soort uitingen te specificeren weet je als partner natuurlijk niet wat de ander er precies mee bedoelt. Om dit te weten moet je doorvragen totdat het concreet wordt. Als twee partners dezelfde woorden gebruiken betekent het lang niet altijd dat die mensen ook hetzelfde bedoelen. Hebben jullie het wel over hetzelfde? Wat bedoelt je partner eigenlijk met liefhebben, eerlijk zijn, snel afspreken, serieus genomen worden, een opgeruimd huis, enzovoorts? Hoe ziet dat er in de praktijk uit? Neem een opgeruimd huis: is dat een keer per week schoonmaken? Of drie keer? Misschien ziet je partner dat anders dan jij. Daar moet je dus achter komen, voordat je de ander allerlei verwijten naar het hoofd slingert als: 'Je bent een vieze smeerpoets.'

Ander voorbeeld. Zie jij wat hieronder misgaat?

Zij (teleurgesteld): ‘Ik vind het gewoon belangrijk dat je er voor elkaar bent.’
‘Ja ja, dat vind ik toch ook.’
‘Nou daar zie ik helemaal niks van.’
‘Wat een onzin, ik ben er toch voor je als het nodig is. Weet je toch?’
‘Waar was je gisteren toen ik het zo moeilijk had op mijn werk?’
‘Ik was gewoon bezig in het magazijn met Cees, ik kan toch niet zomaar weggaan?’
‘Je bent er dus gewoon niet voor me als het écht nodig is.’
‘Wel waar, ik wist niet dat je het zo zwaar had.’
‘Je weet toch hoe belangrijk die nieuwe baan voor me is en dat ik niet kan opschieten met die klotebaas.’
‘Ja, dat weet ik wel, ik heb je laatst nog meegenomen naar Carré, omdat ik vond dat je wat ontspanning nodig had.’
‘Ja, maar dat is gewoon omdat jij het zelf leuk vindt, dat heeft niks met mij te maken.’
‘Hoezo? Zó leuk vind ik Herman van Veen echt niet.’
En. Zo. Eindeloos. Voorts.

In dit voorbeeld is het voor beiden onduidelijk wat ‘er voor elkaar zijn’ betekent. De discussie zou eindeloos kunnen duren. Omdat ze niet concreet bespreken wat dat nou concreet betekent, blijft hun communicatie moerassig. Onbevooroordeeld luisteren en doorvragen is altijd beter voor het contact dan er van uitgaan dat je hetzelfde bedoelt. Op die manier corrigeer je elkaar in de communicatie en kom je echt tot de kern van jullie conflict. Laten we dit gesprekje opnieuw voeren:

Zij (teleurgesteld): ‘Ik vind het gewoon belangrijk dat je er voor elkaar bent.’
‘Ja, dat klinkt redelijk, maar wat bedoel je daarmee? Ik kan niet in jouw bovenkamer kijken.’
‘Je weet best hoe belangrijk die baan voor me is. Dat had je toch wel zelf kunnen bedenken. Toen ik je belde na dat gesprek had ik je nodig, ik wilde dat je naar me toe kwam of zo. Je had me toch even kunnen ophalen?’
‘Sorry, maar ik ben geen helderziende. Hoe kan ik weten dat jij dat wilde als je me dat niet vraagt?'
‘Dat is zo, maar was je anders wel gekomen?’
‘Als ik had begrepen dat je je zo slecht voelde... zeker weten.’
‘Mmm... oké.’

Er voor elkaar zijn betekent in dit geval. ‘Mij ophalen als ik me slecht voel.’ In een andere situatie kan het betekenen:

‘Sms mij als je later thuis komt dan verwacht.’
‘Zet mij niet voor schut bij je vrienden.’
‘Een kus of bedankje als ik voor je gekookt heb.’

Deskundigen schatten dat we in 10 tot 30 procent van onze communicatie bewust de waarheid verdraaien. De redenen daarvoor liggen voor de hand: pleasen, schaamte voorkomen, fouten verhullen, voordeeltjes halen of confrontaties vermijden. De verleiding om te liegen ligt altijd op de loer. Omdat we onszelf graag als ‘eerlijk en aardig’ zien, praten we onze oneerlijkheid meestal goed. ‘Ach, als de ander er niet achter komt, wie doen we er dan eigenlijk kwaad mee?’ Laten we ons eens eerlijk afvragen of dat écht zo is.

Mijn definitie van liegen: je liegt wanneer je bewust anderen misleidt op het moment dat zij eerlijkheid verwachten. Dat doe je wanneer je probeert een ander iets te laten denken, waarvan jij weet dat het niet waar is. Daar horen leugentjes om bestwil dus ook bij.

Natuurlijk kun je tegelijkertijd eerlijk zijn en er toch volkomen naast zitten. Je kunt jezelf voor de gek houden en daarmee ook anderen, terwijl je wel nobel bent in je streven. Het gaat om de intentie die je erbij hebt. Je bent eerlijk als je naar beste wil de inhoud van wat jij gelooft representatief probeert over te brengen. Dat hoeft uiteraard niet volledig, door een oneindige stroom aan openhartigheid en details over de ander uit te storten, maar je weet heus wanneer de ander informatie van jou verwacht die jij verzaakt te geven. Dit zijn de signalen:

1. Je geweten begint te knagen (als je tenminste geen psychopathische inslag hebt).
2. Je moet moeite doen om die onwaarheid - nu en in de toekomst - te onthouden en te beschermen tegen ontmaskering.

Zelfs met deze definitie blijft de grens tussen leugen en eerlijkheid vaag. Sommige misleiding bestaat uit geslijm of veelzeggende stiltes, andere uit verscheurde documenten en hele complotten waarin ook andere kennissen en vrienden betrokken zijn. Niet zeggen wat je weet kan net zulke nare gevolgen hebben als actief de werkelijkheid verdraaien. Je kunt trouwens ook de waarheid gebruiken om te misleiden. Daar heb ik me zelf ook schuldig aan gemaakt. Dat ging vaak zo:

De ander: ‘Hee, waarom was je niet op mijn afscheid? Je zou komen?’
Ik: ‘Het was een rare week, veel werken, en toen werd ik nog ziek ook!'

En wat ik zei klopte feitelijk, maar het heeft allebei niets te maken met waarom ik er niet was: ik had gewoon geen zin en was níét ziek op de dag van het afscheidsfeest zelf.

Eerlijk zijn voelt goed
Uit onderzoek blijkt ondubbelzinnig dat zelfs de grootste leugenaars uitwisselingen van eerlijkheid meer waarderen dan communicatie waarin ze de boel verdraaien. En dat is niet meer dan logisch. Een echte band bestaat bij de gratie van wederzijds vertrouwen en transparantie. Dat geeft een uitermate goed gevoel, meetbaar in de hersenen als het hormoon oxytocine. Liegen saboteert dit gevoel en rooft energie: je bouwt een figuurlijke muur tussen jou en de ander. In veel gevallen eentje die om onderhoud en versterking vraagt, en dus om een goed geheugen. Zelfs de meest onschuldige leugen (‘Leuk zo’n lezing.’) vraagt vaak om een vervolgleugen (‘Oh, of ik volgende week mee ga? Dan kan ik toevallig niet. Volgende keer misschien.’).

Na een paar nare ervaringen en het lezen van het boek Lying van Sam Harris ben ik om. Liegen binnen intieme relaties maakt ons (liefdes)leven zelden beter. Zelfs de leugentjes om bestwil kun je vaak beter achterwege laten. In zijn boek staan tal van voorbeelden over de effecten van kleine en grote leugens. Zijn conclusie na het bestuderen van het onderwerp: de waarheid is altijd beter, tenzij er een SS’er voor je deur staat en jij Anne Frank voor hem verborgen houdt.

Liegen compliceert ons leven onnodig, het vergiftigt intieme relaties met wantrouwen en we beroven de ander van de mogelijkheid om gepaste actie te ondernemen op wat wij (stiekem wel) als de werkelijkheid zien. Daarbij zijn het de kleine, onschuldige leugentjes die leiden tot het grotere bedrog en onhoudbare dubbellevens.

Kleine leugentjes plaveien de weg voor het grote bedrog
Veel mensen durven niet eerlijk te zijn tegen hun partner omdat de waarheid soms écht pijnlijk en lelijk is. Niemand hoeft ze te vertellen wanneer dat zo is:

Regelmatig vreemdgaan met een collega
Gokverslaafd zijn zonder dat de partner het weet
Stiekem grote schulden maken

Deze categorie leugens laat doorschijnen hoe egoïstisch iemand bezig is. Dit zijn de leugens waarbij iemand de eigen verlangens of belangen boven die van de partner stelt. Eerlijkheid hierover brengt de relatie terecht in gevaar. Er bestaat een grote kans dat de relatie voorbij is als de partner erachter komt. Hoe erg het uiteindelijke resultaat soms ook is, in de praktijk zijn grote leugens en dubbellevens het resultaat van een simpele vuistregel die iemand zichzelf ooit heeft aangepraat: ‘Ach, wat niet weet, wat niet deert, zo erg is het niet als ik …’

Het gevaar van het toestaan van kleine leugentjes is de glijdende schaal waar ze zich op bevinden. Dubbellevens, verslavingen en grove leugens krijgen vaak vrij spel om in alle rust tot een monster uit te groeien, puur omdat niemand ervan op de hoogte was. Iemand die met zichzelf heeft afgesproken eerlijk te zijn, kan zijn leven niet op zo’n manier laten ontsporen. Als je je zoveel mogelijk aan de werkelijkheid houdt, hoef je niks te onthouden. Leugens daarentegen, hoe klein ze ook zijn, moet je keer op keer tegen ontmaskering beschermen. Daarom groeien ze.

‘En, vond je mijn workshop goed? ’
‘Euh, ja super. Mensen waren erg tevreden, hoorde ik.’
‘Ah top, dankjewel. Zeg, kun je mij aan jouw connectie X aanbevelen en een ontmoeting regelen?’
‘Uhm, ja,… ik zal eens denken of ik uh… tuurlijk.’
‘Super, ik mail je nog.’

Ik ben, net als veel mensen, conflictvermijdend van aard. Een pleaser. Ook in intieme relaties. Dat heeft - achteraf gezien - voor onnodige drama's, teleurstellingen en misverstanden gezorgd. Ik heb daarom weer veel situaties vermeden en kansen gemist puur omdat ik het heel lastig vond om anderen en mezelf in een ingewikkelde situatie te brengen. Dat veranderde tot ik leerde dat:

- Je ongemakkelijke en gênante waarheden op een verteerbare manier kunt brengen (zonder te liegen).
- Eerlijk zijn, ook als het op de korte termijn strijd geeft, op de lange termijn zuiverend werkt op je relaties en leven.
- Andere mensen vaak meer op je lijken (en je beter begrijpen) dan je van tevoren vermoedt.

Vooral dat laatste inzicht is makkelijk te missen: als jij jouw beweegredenen verstopt, blijven die van de ander vaak ook voor jou verborgen. Intimiteit en vertrouwen vragen om wederkerigheid. Mensen spiegelen elkaar daarin. Als jij open en kwetsbaar bent, is het uitnodigender voor de ander dat ook te doen. Relaties worden oppervlakkiger door je gevoelens, wensen en angsten niet te bespreken. Intimiteit, eerlijkheid en kwetsbaarheid hebben veel met elkaar te maken.

Het gevaar van de valse belofte: de eerste zonde
Leugentjes om bestwil worden door de meeste mensen geaccepteerd en zelfs gepropageerd. We gaan ervan uit dat de waarheid vaak onnodig pijnlijk is en dat we de ander daarmee niet zouden moeten kwetsen. Zelfs als we weten dat die ander daar veel aan zou kunnen hebben. Veel mensen willen geen spelbreker zijn en zeggen iets waarvan ze denken dat de ander (of de situatie) van ze verwacht. Kleine valse beloften bijvoorbeeld hebben de schijn van een afspraak, maar dat zijn het niet. Vaak zit er al een ontsnappingsmogelijkheid in. Ze klinken vaak zoiets:

'Ja, laten we snel een weekendje samen plannen, we hebben het er nog over.'
'Kleine kans dat ik zaterdag al iets heb, maar anders ben ik er natuurlijk gewoon bij.'

Het gevaar van de kleine valse belofte is dat het zo makkelijk is. Je zegt gewoon wat de ander nú wil horen. Op die manier geef je de ander een goed gevoel, een bevestiging van de continuïteit van jullie band en je wordt er zelden direct en helemaal op afgerekend als je het uiteindelijk niet nakomt. Je komt er bijna altijd mee weg zonder direct aan gezichtsverlies te lijden, en er is genoeg tijd om het de volgende keer wel goed te doen. In de praktijk kan de kleine valse belofte echter een lege gewoonte worden waarmee je het vertrouwen beschadigt. Langzaam maar zeker vergiftig je de band met toenemende irritatie en ergernis. Kleine valse beloften laten de ander zien dat je eigenlijk onberekenbaar bent: ofwel je hebt weinig zelfkennis ofwel je woorden hebben weinig betekenis.

De oplossing is simpel, maar vergt waarschijnlijk wel wat oefening: Pas je gedrag aan de inhoud van je woorden aan, of je woorden aan je gedrag. Woorden en daden laten overeenkomen kan best lastig zijn: ‘Nee’ zeggen tegen afspraken of ‘vrienden’ waar je geen zin in hebt, kan uiteindelijk maken dat bepaalde mensen en rituelen voorgoed uit je leven verdwijnen. Misschien kom je erachter dat je veel dingen tegen je zin doet, puur om anderen te behagen. Wie precies help je daarmee?

Heldere en realistische afspraken maken en die nakomen is goed voor het creëren van vertrouwen en goede relaties. Mensen die afspraken te weinig naleven, worden als incompetenter of ongeïnteresseerder gezien. Wees daarom zuinig met al te royale beloften en makkelijke toezeggingen. Zelfs als mensen denken dat je het goed bedoelt, krijgen ze toch het gevoel niet van jou op aan te kunnen.

Leugentje om bestwil: wiens bestwil precies?
In sommige situaties gaan we ervan uit dat de werkelijkheid écht verborgen moet blijven. Bijvoorbeeld als je geliefde vraagt: ‘Vind je mij te dik in deze jurk?’ De meeste partners horen daar een commando in: ‘Zeg me dat je me aantrekkelijk vindt en van me houdt.’ Het is altijd goed om tussen de regels te lezen wat iemand nou precies vraagt, maar de angst om iemand te zeggen wat je vindt is vaak ongegrond. Vooral wanneer iemand écht om jouw feedback vraagt, faal je door niet te zeggen wat je vindt.

Harris komt in zijn boek met een voorbeeld: Hij zat ooit met een goede vriend bij diens zwembad toen deze hem vroeg: ‘Zeg eerlijk, vind je mij dik?’ De vriend – waarschijnlijk op zoek naar geruststelling - kreeg van hem te horen: ‘Nou ja, niemand zal jou nawijzen in de trant van: gut, moet je die dikzak nou eens zien, maar als ik jou was zou ik zo’n tien kilo’s willen afvallen.’ De meeste mensen zouden zich er met een leugentje om bestwil van af hebben gemaakt: ‘Nee joh, maak je geen zorgen om een beetje babyvet. Je ziet er prima uit.’ Daarmee was de kous waarschijnlijk af geweest. In dit geval gebeurde er iets anders. De vriend was het met Sam eens en besloot ter plekke om iets aan zijn overgewicht te doen. Een paar maanden later was hij op zijn oude gewicht. Er was zo’n twaalf kilo af. Zowel de vriend als Sam hadden voor het gesprek niet kunnen bedenken wat het gevolg van deze eerlijkheid zou zijn. Veel mensen vinden dit soort eerlijkheid moralistisch, betuttelend en zelfs arrogant.

‘Wie ben ik nou om te zeggen dat mijn vriend te dik is?’
‘Wie ben ik nou om te zeggen dat ik het toneelstuk van mijn vriendin niet mooi vindt?’
‘Wie ben ik om te zeggen dat ze maar beter een andere partner kan vinden?’

Je kunt deze vragen natuurlijk prima omdraaien: wie ben jij als vertrouweling om het níét te zeggen? En hoe zou jij het vinden als jij eerlijke feedback wilt op jezelf of je prestaties. Heb jij - als je er echt bij stil staat - liever valse geruststelling of eerlijke feedback? Door te liegen ontneem je anderen een waardevolle kans iets te leren en hun situatie te verbeteren. Eerlijk zeggen wat je vindt, betekent uiteraard niet dat jij de waarheid in pacht hebt, maar wel dat je de ander jouw kijk op de zaak geeft. Als jij denkt dat iemand beter af is door jouw versie van de werkelijkheid te kennen dan hebben jullie uiteindelijk hetzelfde doel: het verbeteren van andermans leven.

Maak onderscheid tussen mening en objectieve werkelijkheid
‘Eerlijk zijn’ is niet synoniem voor ‘de moralist uithangen’. Het gaat er natuurlijk níét om te pas en te onpas je intimi ongevraagd advies te geven en hen rot te laten voelen. Een beetje zelfcensuur en nadenken over wat de kern van jouw waarheid is en hoe je die het best kunt brengen, hoort daarbij. Er zijn verschillende manieren om dezelfde waarheid te brengen en ze zijn niet allemaal even goed of nuttig. In de meeste situaties is er een waarheid te vinden die jullie bindt in plaats van uit elkaar drijft. Als het gaat om je partner dan is de achterliggende waarheid dat je van hem/haar houdt en ofwel jullie relatie wilt verbeteren ofwel de ander (uiteindelijk) gelukkiger en succesvoller te zien. En als dat niet zo is, dan zit je waarschijnlijk in de verkeerde relatie.

Pas daarbij op ‘jouw subjectieve mening’ niet te verwarren met ‘objectieve werkelijkheid’. Mensen die hun waarheid als ‘de enige waarheid’ zien en het daarom graag opdringen aan anderen zijn vaak wel eerlijk, maar vergeten vaak dat die werkelijkheid in veel gevallen nogal relatief is. Eerlijkheid klinkt vaker als ‘Ik weet het niet’ dan ‘Ik weet precies hoe het zit.’

Let op het verschil tussen onderstaande uitspraken:

1. ‘Ik vind je speech nu nogal technisch en daardoor minder inspirerend dan zou kunnen… ik zou er denk ik wat persoonlijke anekdotes aan toevoegen.’

2. ‘Nee sorry, je verhaal heeft écht geen flow. Hou maar op, het is saai.’

‘Gezonde eerlijkheid’ is verwoorden wat je denkt, voelt en zou willen, niet het opdringen van jouw wereldbeeld als waarheid. Het eerste begint vaak als 'ik vind...', het tweede als 'het is...'. Dat laatste lijdt tot problemen in relaties. Nergens zie je dat zo duidelijk als in relatietherapie. Vaak is er een van de twee partners die stellig meent te weten wat goed voor de ander is: ‘Mijn vrouw zou meer moeten sporten en minder tv moeten kijken. Ook het dagelijkse wijntje zou ze moeten laten staan. Ze geeft een slecht voorbeeld aan onze dochter.’ Hoewel zijn opmerking misschien aannemelijk klinkt en bovendien goed bedoeld is, is het niks meer dan zijn subjectieve mening. Eentje die hun relatie geen goed doet. Zou zijn vrouw meer moeten sporten? Zouden zowel zijn vrouw als dochter niet zelf weten wat goed voor hun is? Is de fietstocht naar haar werk en haar werk als bloemist niet sportief genoeg? Is tv-kijken eigenlijk wel zo slecht? En een wijntje?

Over de antwoorden op al deze vragen kun je van mening verschillen, maar geen enkele mening is de allerhoogste werkelijkheid. Veel relaties zijn een ware hel door dit soort mening-versus-feit-misverstanden. Eerlijkheid in dit geval is dat de man graag wil dat zijn vriendin hem serieus neemt en naar zijn argumenten luistert. Dat is de achterliggende werkelijkheid. Door stellig en betweterig te zijn, bereikt hij juist het tegenovergestelde. Hij kan beter iets zeggen als: ‘Ik ben bezorgd over je gezondheid en het effect wat je op onze dochter hebt.’ Op die manier ontstaat er eerder een eerlijke, gelijkwaardige dialoog.

Verstoppertje spelen: wie ben je eigenlijk?
Mensen die veel liegen zijn zelden slechte of gemene mensen. Het zijn juist vaak lieve, conflictvermijdende mensen die ooit misschien goede redenen hadden om systematisch te liegen. Ik denk bijvoorbeeld aan een homoseksuele cliënt die uit angst voor zijn streng religieuze ouders van jongs af aan had geleerd om de essentiële dingen over zichzelf totaal te verzwijgen. Rond zijn vijfentwintigste was zijn leven een totale leugen - verloofd met een vrouw, werkend in een baan waar hij niet thuishoorde, ontspanning vindend in darkrooms. Verstoppertje spelen was een levensstijl voor hem geworden. Op een gegeven moment had hij ondanks de verloving met een vrouw een stiekeme affaire met zijn mannelijke collega, die hij ook weer bedroog met andere mannen. Zijn leven was een zootje. Het kaartenhuis stortte in toen de collega – de man waarvan hij echt hield - erachter kwam en hun relatie verbrak. Pas toen is hij hulp gaan zoeken om zijn leven op de rails te zetten. De meeste mensen hoeven gelukkig niet uit zo’n diepe, donkere kast te kruipen, maar er zijn veel mensen die zichzelf onnodig verstoppen in hun relaties. De meeste partners doen geen dingen die het daglicht niet verdragen, maar ze laten belangrijke verlangens en behoeften in hun relatie onbesproken.

Als liegen eenmaal een gewoonte is geworden, ben je jezelf aan het verstoppen. En dat is, als je het maar bij voldoende mensen doet, een goed recept om eenzaam, onbegrepen en ongelukkig te worden. Het wordt bovendien lastig een coherent zelfbeeld te hebben: je gedraagt je anders in het bijzijn van anderen dan hoe je echt bent. Dat is verwarrend. De ander reageert niet op jou, maar op een versie die jij van jezelf laat zien. Echte leugenaars hebben vaak problemen met hun identiteit: ze weten eenvoudigweg niet meer wie ze nou echt zijn. Hoe minder maskers je hebt, hoe makkelijker en transparanter je leven daardoor wordt. Mensen weten wat ze aan je hebben en jij weet sneller wat jij aan anderen hebt.

Toegegeven, deze transparantie is niet altijd eenvoudig. Bijvoorbeeld: homoseksueel of atheïst zijn in een gezin of cultuur waarin dat wordt afgekeurd, is een stuk lastiger dan wanneer de omgeving meer progressief is. Je seksuele wensen uiten is lastig als je weet dat jouw partner daarvan walgt. Enzovoorts. Hoe meer jouw meningen, verlangens en slaapkamergedrag overeenkomen met wat in jouw (sub)cultuur, familie, relatie of vriendenclub algemeen aanvaard is, hoe makkelijker het is om daarover eerlijk te zijn.

Als we een andere mening hebben dan de rest, dan zullen we onbewust proberen gemeenschappelijke grond te vinden met de heersende opinie. Genoeg groepsdruk (en cognitieve dissonantiereductie) kunnen zelfs de meest onafhankelijke individuen tot een modelburger maken. Meedoen is vaak meer belonend en een stuk eenvoudiger dan rebelleren. Maar lang niet altijd zaligmakend. De ‘moeilijke’ weg kiezen is meestal een bevrijding. Iemand die echter te weinig ruggengraat heeft ontwikkeld om af en toe te zeggen wat hij écht vindt, mist waarschijnlijk iets heel essentieels in zijn leven: een band met anderen. En dat gebrek aan connectie zie je helaas ook in veel liefdesrelaties terug.

Liegen kan verhullen dat je in de verkeerde relatie zit
Goede relaties zijn vaak gelijkwaardig. Die gelijkwaardigheid blijkt vaak uit een simpele graadmeter: eerlijkheid. Hoe eerlijker je tegen elkaar kunt zijn en hoe meer jullie daardoor jezelf kunnen zijn, hoe langer jullie het waarschijnlijk met elkaar uithouden. Eerlijkheid zorgt dat de relatie niet scheefgroeit en dat misverstanden worden gecorrigeerd. Het werkt als een spiegel. Als jij belangrijke menings- en behoefteverschillen onbesproken laat om ongemak te voorkomen, saboteer je - vooral op de lange termijn - je relatiegeluk. Terwijl de relatie steeds meer op gewoonte en routine vaart, zal jij onderwijl steeds ontevredener worden en misschien zelfs stiekem toch doen waar je behoefte aan hebt en niet doen waar de ander behoefte aan heeft. En daar moet je in toenemende mate voor liegen. In een liefdesrelatie kan dat zijn: vreemdgaan; hoofdpijn veinzen om maar geen seks te hebben, liegen om minder thuis te hoeven zijn, enzovoorts.

Door je toevlucht te nemen tot de leugen, word je misschien niet direct geconfronteerd met het feit dat dat je in een onvruchtbare relatie zit, maar je geeft je relatie ook geen kans om uit te bloeien tot iets moois. Eerlijk zijn - zowel tegen jezelf als de ander - is de beste manier om uit te vinden of je überhaupt in de juiste relatie zit.